Adxunto artigo de Carlos Álvarez Lebredo publicado en La Comarca del Eo de 6 de xaneiro de 2023.
De poetas, homenaxes e árbores simbólicas en Ribadeo
Carlos Álvarez Lebredo
Unha magnífica iniciativa que tivo no seu día a Asociación de Escritores en Lingua Galega (AELG) foi a de homenaxear cada ano un escritor ou escritora galega no lugar de Galicia que decidise a persoa elixida. O recoñecemento denomínase “O escritor (ou A escritora) na súa Terra”. Consiste en que a AELG contacta coas autoridades municipais do lugar que esa persoa escolleu para a homenaxe, dálles conta desa decisión e solicita autorización para celebrar os actos nun lugar concreto onde ficará un pedrón conmemorativo (cun breve texto gravado na pedra) e onde ao seu carón se plantará unha árbore relacionada coa obra literaria da persoa homenaxeada. E así sucede desde 1995.
En 2001 a persoa escollida pola AELG foi a poeta Luz Pozo Garza. Motivos —persoais e literarios— habería para que a escritora escollese como lugar de homenaxe (como a “súa Terra”) a vila de Viveiro (lugar no que viviu moitos anos e onde se inspirou poeticamente para os seus primeiros libros) ou Lugo, Vigo e A Coruña (cidades nas que transcorreron decisivos anos da súa vida familiar e literaria). Pero Luz Pozo escolleu o seu Ribadeo natal, no que só viviu os seus primeiros sete anos de vida, pero no que “residiu” animicamente vencelleda a moitas amizades e ao que regresou con visitas frecuentes unha vez xubilada como profesora.
 |
| Luz Pozo acompañada de Daniel Cortezón, diante do pedrón. |
De maneira que o día 22 de setembro de 2001 tivo lugar en Ribadeo esa homenaxe da AELG á que se sumou o concello de Ribadeo e moitas persoas ribadenses e outras chegadas de fóra expresamente para o acto. Todas foron testemuñas de como, no xardín próximo á Casa de Sela, se ergueu o Pedrón cun poema gravado e de como así mesmo se plantou ao pé del unha camelia, que foi a árbore elixida pola poeta e que, efectivamente, aparece referenciada con frecuencia entre os versos de Luz Pozo:
-“Fora anunciando amor
subitamente
naquel templo traslúcido de ponlas e paxaros
imaxe revelada no ritmo dunha pedra
na amplitude da onda
na viva nervadura dunha folla
nos camelios en flor cecais a mediodía”.
(Poema “Amantes de Castrelos”, no libro ‘Concerto de outono’, 1981).
“O ar semellaba unha camelia branca
que se tornase en chuvia en sombra en pura ausencia.
(…)
Mais non estabas ti…
Mirei a tarde.
Liña espiral da chuvia na memoria.
Unha estación de incenso pranto mirra
abisal. Salgueiros partituras.
As fontes fican soas.
Unha especie de bafo de camelias unxidas” (…)
(Poema “Chovía en Compostela”, no libro ‘Códice Calixtino’, 1986).
Unha tarde acadabas nun bosque de camelias
a derradeira voce no vestixio dun soño —entraba o inverno—
(…)
(Poema “Falando a Rosalía”, no libro ‘Códice Calixtino’, 1986).
“Non me podo afastar deste espazo
que habitas
consagrado ó lamento
Unha verxa de ferro
traza os signos da morte
onde inocentes reinan as camelias
(…)
(Poema “Pétalas ofrecidas”, no libro ‘Prometo a flor de loto’, 1992).
E coma estes pódense atopar moitos máis exemplos na súa amplísima obra poética.
O concello de Ribadeo, pola súa parte, colaborou activamente na homenaxe poñendo o nome de Luz Pozo á rúa que nace precisamente no lugar en que se ergueu a pedra e se plantou a árbore, e que chega desde alí ata o cruce coa Avenida de Galicia.
Anos máis tarde, nunha das remodelacións que se fixeron no entorno do Campín de Sela, xa reconvertido en Parque dos Indianos, retiráronse do seu emprazamento orixinal o vistoso Pedrón conmemorativo e mais a camelia. O problema é que, tras as reformas da contorna (xardín, beirarrúas, etc.), da árbore tan representativa da poesía de Luz Pozo nunca máis se soubo. E o Pedrón literario… foi recolocado nun lugar diferente e moito menos lucido: ao outro lado da rúa, onde cada día se ve máis achicado a asombrado por dúas árbores que medran aos seus lados, unha palmeira de tipo desértico de xardín e un frondosísimo loureiro. Para máis desatino, este novo emprazamento está situado ao pé da porta de entrada da capela da Virxe do Camiño e tal parece que forma parte deste recinto eclesial. No lugar prístino do Pedrón literario levántase agora un “caseto”, de un metro e medio de altura, que parece ter relación cos servizos eléctricos da zona.
No ano 2012 a AELG escolleu como Escritor homenaxeado na súa Terra ao poeta Xavier Rodríguez Baixeras. De novo neste caso o poeta optou por Ribadeo como “a súa Terra” literaria para recibir o galardón. Podería ter sido Nois (Foz) onde segue tendo a casa familiar na que reside parte do ano, ou a cidade de Vigo onde traballou e reside desde 1977. Pero optou polo Ribadeo que está moi unido á súa adolescencia e primeira mocidade: a casa familiar da rúa de San Roque. Este Ribadeo está moi presente nos seus primeiros poemarios. E como árbore adxacente ao seu Pedrón, para plantar na homenaxe, escolleu unha palmeira, tan ribadense e tan lembrada nos seus hendecasílabos:
 |
| Xabier R. Baixeras. |
Palmeira esfarrapada e sempre viva
de afeita a nós, de estar neste xemido
onde afoga confuso o esvaído
toque da hora que algún vento esquiva
(…)
Non te vimos crecer. E nin sabemos
quen te puxo, meniña, á nosa porta,
atordoada, trémula de inzar
sombras, tristezas nas que xa non cremos
(…)
(Poema “Unha palmeira de Ribadeo”, no libro ‘Fentos no mar’, 1981).
Lembras o Sul, o vendaval ardente,
(…)
Lembras aquel que andaba nas palmeiras,
que, nun susto, petaba nas cociñas,
que chamaba por nós desde os caboucos?
(Poema “O Sul”, no libro ‘Lembranza do areal’, 1985).
Pois ben, Pedrón e palmeira foron plantados neste caso no Campín dos Canapés, preto da Casa do Óptico, hoxe Escola Oficial de Idiomas. Debo confesar que, tras o acto solemne e literario oínlle a un asistente que estaba ao meu lado na homenaxe unhas palabras desgraciadamente proféticas. Algo así como: “Non lle vexo moito futuro a esta palmeira noviña, aquí abaixo, en sombra permanente, cuberta por todos estes plátanos e chopos tan frondosos”. E, desafortunadamente, a profecía cumpriuse. Hai anos que secou aquela palmeira, que agora deixa tolleita a merecida homenaxe da AELG a Xavier R. Baixeras: esta o Pedrón co texto referente á palmeira, pero non está a palmeira. Non deixa de ser irónico o fragmento do poema gravado no Pedrón: “Non te vimos crecer…”.
Posteriormente á desaparición da palmeira tivo lugar unha remodelación daquela contorna que, entre outras actuacións, supuxo a corta de bastantes chopos e plátanos, que considero acertada. Como consecuencia, agora o Campín dos Canapés está moito máis claro e soleado: éntralle a luz. Coido que á vez que se repoña o Pedrón no seu sitio e se replante a camelia de Luz Pozo no Parque dos Indianos, tamén se faga o mesmo cento cincuenta metros máis adiante coa palmeira de Xavier Baixeras, agora que o lugar dos Canapés está rareado e ben solleiro.
Mentres tanto eu prometo non trasladarlle á AELG estas “novidades” sobrevidas ás dúas homenaxes que eles promoveron en Ribadeo. E confórmome con mirar con envexa, cada vez que vou polas montañas do Courel, o enorme Pedrón e o xa impoñente castiñeiro que homenaxean e dan paso ao camiño que sobe á aldea de Parada de Moreda, onde naceu e viviu o poeta Uxío Novoneyra.
-o-