A Ponte de Arante: pintura mural do Naufraxio. Emilio Piñeiroa Lozano

A Ponte de Arante: pintura mural do Naufraxio

Por Emilio Piñeiroa Lozano

Hoxe A Ponte é lugar de importancia por ben fundadas razóns, amalgando Historia e tradición, devoción e Arte para ofrecer ao visitante innegables atractivos.

Dunha parte, A Ponte é un centro mariano de relevo, con moitos devotos e romeiros. Doutra, a Nosa Señora é tamén un templo de innegable interese artístico polas súas pinturas murais. A Ponte é un lugar sinalado no Camiño Norte de Santiago, onde existíu un hospital para pobres e peregrinos baixo a advocación de S. Andrés. Aínda máis, A Ponte é Historia. Aquí, en 1809, veciños de sete parroquias de Ribadeo e Trabada, capitaneadas polo fidalgo de Sante, don Melchor Díaz de la Rocha, venceron as tropas de Napoleón na Guerra da Independencia.

Neste artigo non vou escribir de todo elo, levaríame moitas páxinas; si da pintura mural do naufraxio.

Críticos de arte suliñan a importancia destas pinturas por ser “moi escasas” nesta época, pinturas murais con temas do mar, que só aparecían en táboas (cadros) ata chegar a afirmar que son únicas.

Un dato que nos da idea da importancia desta pintura é que o Consello da Cultura Galega organizou GALICIA CEN, exposición que recolle os cen obxectos curiosos da historia de Galicia, que percorreu Santiago de Compostela, A Coruña e Vigo a finais de 2016 e primeiros de 2017, e entre os cen seleccionados estaba esta pintura da Ponte.

No muro sur: destacamos a pintura que fai alusión ao mar, un naufraxio, era un exvoto.

O termo exvoto procede da expresión latina “ex voto”, refírese a unha ofrenda feita a un ser divino para cumprir co prometido por conceder o que se pedira, é dicir, como resultado dunha promesa e dun favor recibido.

O exvoto ten as seguintes notas diferenciadoras:

– Publicidade: debe ser público, ou sexa, dar a coñecer o favor recibido. Debe ser exposto en altares, paredes de ermidas e santuarios, para que tódolos devotos poidan recoñecer as actuacións milagreiras.

– Relación; o exvoto ten unha relación coa persoa que recibíu o favor e o suceso que o motiva. Así, o exvoto describe o feito milagroso e os datos personais do beneficiario.

– Permanencia: é dicir, preténdese dar a coñecer de maneira perpetua o poder sobrenatural dunha determinada imaxe.

O exvoto píntase, unha vez que se cumplíu o favor, para expresar o agradecemento a entidade sagrada que se considera que intercedeu para resolver un problema e permitíu un final feliz, pero tamén para recordar o suceso.

Esta pintura mural pode ser entendida como un milagre. Trátase dunha pintura produto do agradecemento do capitán de infantería don Domingo de Carranza y Aguiar que milagrosamente se salvou nun naufraxio pola intercesión da Virxe. Na inscrición inferior das pinturas podemos ler:

”Domingo de Carranza e Aguiar, capitán de infantería española (…) estivo nesta igrexia de Nosa Señora das Virtudes no ano 1594. No mesmo ano embarcou para as Indias nunha nave (…) Catalina (…) por Capitán ao ano seguinte de 1595 en cavo de San Antón (…) e deulle unha tan recia tormenta de furacán e Norte que partíu as dúas árbores, o maior (…) e (trinquete) o (…) a nave coas belas bacías (…) caeu ao mar e vendose en tan grande peligro de norte encomendouse á Virxe Santa e despois milagrosamente estando afundidos veu (bo) tempo e o mar en bonanza e salía a nave días despois do trebón andivo máis de duascentas sesenta leguas asta (…) estimaba que era cousa imposible de poder (…) catro (…) que se non fose milagre tan (…) daquela cidade foi manifesto a todos e sairon en procesión co Santísimo Sacramento (…) Don Gonzalo de Amoeiro e Candia, chantre e Coengo (…) de Mondoñedo (…) a nao un vestido de carmesí, unha lámpara de prata e unha arroba de aceite a Nosa Señora (…) en loubanza e grería de deus e da sua Santísima Nai. Santa María das Virtudes. Ano Domini 1606.

Foto. Ano 2005

A pintura trátase do agradecemento do capitán de infantería Don Domingo de Carranza y Aguiar que milagrosamente se salvou nun naufraxio pola intervención da Virxe.

O capitán de infantería visitou o templo en 1594 antes de embarcar para as Indias, onde sufríu un naufraxio fronte ao cabo de S. Antonio ao ano seguinte.

Cando un furacán desarborou o seu navío e o afundíu, encomendouse á Virxe das Virtudes. O trebón deu paso á bonanza e, malia os estragos sufridos, a nave percorreu máis de duascentas sesenta leguas ata chegar á terra. Abraiados, os veciños do lugar fixeron unha procesión para manifestar a súa convicción do carácter milagreiro do salvamento.

De retorno a Arante, en agradecemento, o capitán fixo entrega ao santuario dun vestido de carmesí para a imaxe, una lámpada de prata e unha arroba de aceite para que iluminara a capela. O chantre de Mondoñedo, Gonzalo de Amoeiro e Candia, mandou pintar en 1606 a escena.

Segundo o amigo e historiador focense Xoán Ramón Fernández Pacios, no Arquivo Xeral de Indias hai un documento de 1605 referente a este capitán de infantería, que levaba servindo ao rei Filipe II dezaoito anos nos galeóns da Armada. Nos anos 1598 e 99 destaca na defensa do porto de Acajutla (O Salvador) contra os corsarios ingleses. Todo este valor e servicio será compensado co cargo de Alcalde Maior das Minas de Guautla (México) en 1605.

Analizamos a escena onde un gran exvoto relata o suceso do milagre da Virxe da Ponte. Dúas ciudades, unha fortificada e unha amurallada, fanse presentes nesta pintura, unha para despedir unha carabela e outra para recibir os seus despoxos.

A pintura recolle, na parte esquerda, o momento no que o barco, co estandarte de María nunha das velas, está sendo destrozada pola forte tempestade. Noutro lado a carabela – na que milagrosamente foron salvados – é conducida á cidade onde partiran, sendo recibidos por un grupo de persoas, onde un home axeonllado – o oferente – en primeira fila, acompáñase dun sacerdote que, cun libro aberto na súa man esquerda e bendecindo coa dereita; ten ao seu lado un neno que porta nas súas mans unha cruz. Detrás disponse toda una serie de persoaxes que celebran a chegada dos mariñeiros. Nunha segunda fila un grupo de mulleres e ao fondo a cidade, fálanos dunha composición con efectos de perspectiva.