Artigo de Pancho Campos publicado na Comarca de 20130525
Facer unha breve historia sobre Ribadeo e os vascos, non é doado pois sempre quedarán algúns sin nomear, pois non se atopa información xeral o respecto.
Eu decidín guiarme polo nome dos vascos máis relevantes que viviron, traballaron e fixeron negocios no noso pobo, e que contribuíron o engrandecemento de Ribadeo tanto do comercio como da pequena industria á que eles impulsaron de forma notable sin ningunha duda. Por eso creo obrigado este artigo para que non caia no esquencemento da memoria esta contribución histórica de máis de dous séculos para o que foi e sigue sendo o transcurrir da nosa vila.
Os vascos máis relevantes aparecen como armadores de barcos, así o máis antigo antecesor en Ribadeo é D. Manuel Olabarrieta, armador do bergantín “Feliz” (Lista de embarcaciones del Puerto de Ribadeo de 16-Agosto-1787)
Na terceira década do XIX, aparece a grandísima personalidade de D. Francisco Antonio Bengoechea, banqueiro, comerciante e liberal home de negocios, afincado en Ribadeo al menos desde 1839 (“Pláticas de Familia” p.17, D. Leopoldo Calvo-Sotelo). Construíu a “Casa de Abaixo” unha das máis grandes casas de Ribadeo, herdada en 1900 por D. Ramón Bustelo. Bengoechea, rexentaba unha banca de crédito e unha Casa de Navegación que tiña nada máis e nada menos que trinta e tres barcos mercantes: 17 bergantines; 2 bergantíns-goleta; 4 corbetas; 2 goletas; 3 quechemarines; 3 polacras-goleta; 1 pailebote e 1 patache. Con eles facía negocios na navegación de cabotaxe e cos máis grandes navegaba por tódolos mares e con líneas regulares o mar Báltico e o mar Caribe, especialmente.
D. Joaquín Aurrecoechea aveciñado en Ribadeo en 1859. É armador do lugre “José Fermín”, construído en Pasajes en 1853 co nome de “José Manuel”.
D. Mariano Sanjinés en 1863 contrata a corbeta mercante “Lima” de 332 TRB o constructor, D. Julián Unzueta de Deusto en Astilleros Olaveaga. Corbeta que pasa a ser propiedade de D.Carlos Casas, por escritura de venta o 2º Piloto D. Agustín Torrontegui, ambos veciños de Ribadeo.
En 1865 D. José Benito Goldaracena de Bilbao, asenta na Comandancia Marítima de Ribadeo o bergantín barca “Tio y Sobrino” de 322 TRB. que construe en Viavelez con un costo de 25.000 pesos fuertes que paga D. Valentín Rentería de Mondaca, facultado no nome do Sr. Goldaracena.
En 1866 D. Pedro Goicoechea de Lequeitio, asenta en Ribadeo a bricbarca “Carmencita” de 258 TRB. con un costo de 360.000 reales que constrúe en Viavelez D. José Ron.
A prosperidade que os barcos dan o desenrolo industrial de Ribadeo é algo tan notorio, que o carón dos armadores vascos, outros como D. Antonio Casas, empeza tamén o negocio de armador con un pequeno quechemarín de 58 TRB, o “Ceferina”, e pronto chega a ter, a familia Casas, 22 barcos, entre eles a fragata de 652 TRB chamada “Antonio Casas”.
Outros homes de negocios tamén se fan armadores, como: D.Antonio Couto; D. Patricio Gayol; D. Manuel Laje; D. Victorino Pérez Vizcaíno; D. Juan Díaz Acevedo; D. Manuel Reynante; D. Fco. González; D. José García Piedra.
Pero un vasco ilustre por antonomasia en Ribadeo, foi D. Julio Lazúrtegui, creador e promotor da Sociedade Minera de Vilaodrid que funcionou a partires de 1903, e que deu lugar a construcción do ferrocarril Ribadeo-Vilaodrid de 50 km de percorrido. Gracias a esta explotación mineira e os antecedentes marítimos de Ribadeo como porto de relevancia, o que contribuiron en gran medida os vascos, toda a comarca vive décadas do século XX, con un gran progreso industrial.
Nos corenta primeiros anos o capital aflúe a Ribadeo de forma continuada e créanse empresas de todolos tipos. Conta con duas bancas privadas, unha na Casa de Abaixo pechada en 1927, e outra na Casa de Arriba, a Banca de Casas, que se deu en bancarrota fraudulentamente en 1933. Constrúese a Torre dos Moreno Ulloa, as fábricas de conservas e salazón de pescado de Peláez, de Bravo Otero e a da Vilavella de Fidel Gayol, Luis Garcia e de Manuel Lens, con 130 traballadores. Ramón González dona a Praza de Abastos e a zona do Mercado, constrúese a Escola Agrícola de Pedro Murias, nos asteleiros da Vilavella non falta traballo, e a Caseta de Baños ten decenas de visitantes. Ribadeo é Partido Xudicial con Xuzgado de Primeira Instancia, Comandancia de Carabineros, Axundantía de Marina e edifícase a Aduana Nova pois o tráfico marítimo internacional está en aumento. As familias Nistal e do Ferrocarrilana, establecen líneas de autobuses a Lugo e Viveiro.
Nos anos trinta os talleres mecánicos de reparación de automóviles, empezan a ser rendibles e outro vasco D. Félix Larravide, Mecánico Naval Maior, monta un taller mecánico que ademais de reparar, enseña a moitos rapaces o oficio da mecánica e os diversos oficios que a reparación mecánica conleva. Entre eles estaba Pancho Campos Martínez, meu pai. Nos anos corenta e cincuenta síguenlle a zaga outros talleres mecánicos como o Garaxe Parga, para turismos e camións, que compiten cos de D. Manuel Lens na rúa de S. Francisco, para reparar o Saurer da Escomulgada, os de D. Manuel Luxen de Transportes o Comercio detrás da cárcel, cos de Jesús e cos de Seivane e o Carrelo no muelle de Figueirúa. Tamén monta Severiano López o seu primeiro taller eléctrico de reparación e rebobinado de motores.
A prosperidade é grande, incluso para o lecer. O Cine Teatro e o Cine Colón teñen duas sesións diarias, e tres os domingos e días de festa, o Baile do Rosa Lar ten orquesta tódolos domingos do verano e a Banda Municipal toca os xoves no parque, e o capital flue por Ribadeo e a súa comarca en regatos pequenos pero caudalosos.
Os aserradeiros de Couso e Conde, non paran de traballar, e as carpinterías de Maseda, Cienfuegos e Ramos, teñen traballo continuado, abre a Fábrica de Alginatos da Vilavella do Sr. Puértolas, a fábrica de gabardinas da familia Llaú, as granxas de galiñas e de cemento de D. Manuel Lens, en 1958 inaugúrase o Instituto Laboral “Carlos Mª Rodríguez de Valcárcel”…
A inercia do crecemento industrial continúa ata mediados dos anos sesenta, do cal hoxe carecemos total e absolutamente, pois según a miña forma de ver, hoxe Ribadeo ten cerrado a cal e canto o seu verdadeiro motor e xerador industrial de riqueza, a Ría de Ribadeo.
Non ten o calado necesario para un desenrolo axeitado os tempos que vivimos, debido o mal diseño da Ponte dos Santos sobre pilastras e sin altura dabondo, ós recheos da escollera e das dársenas “asesinan” toda perspectiva de futuro, con carácter irreversible, pois incrementaron de forma alarmante a colmataxe de area sobre o fondo e o agrandamento incontrolable dos tesóns.
Outros vascos-ribadenses que se asentaron en Ribadeo en épocas de antano, son as familias de D. Maximino Aramburo Mejeras, comerciante; D. Salvador Díaz Echevarría profesor de Física e Química do Sto. Tomás e do Instituto Laboral; seu irmán D. Cesar Díaz Echevarría que durante máis de 30 anos foi secretario do Pósito de Pescadores, contribuíndo en gran medida o desenrolo do porto pesqueiro de Ribadeo, que chegou a ter máis de 350 mariñeiros inscritos.
Polo ano 1958, aparecen os barcos dos Decanos, armadores de Burela: José, Eliseo, Benigno e Santiago, que dan traballo a cincuenta e un mariñeiros, e contratan vascos como patróns de pesca do arrastre para as dúas parexas: Tierra Vasca e Costa Vasca; Huerta e Decanos, e así avecíñanse: Pablo Mújica e Felicia, cos seus fillos Begoña, Pablo e Iñaki; Patxi Vidaurrázaga e Teresa Urbieta cos seus fillos Jaime e Anatere; e tamén Benancio Larrosea (Larrucea?).
A finales dos sesenta, chega tamén a Ribadeo o Sr. Jaureguizar, profesor de matemáticas do Instituto Laboral.
Hoxe volvemos a sentir o empuxe dos vascos no desenrolo das grandes superficies, EROSKI Center, foi pioneiro deste tipo de supermercados en Ribadeo, seguido por Brico-King, Día, Lidl… que cos supermercados montados nos baixos de edificios da propia vila, como: O Arbol, Gadis, Alimerca… están xerando o desenrolo do mercado e comercio en Ribadeo, con moitos postos de traballo estable, que boa falta fan.
É unha pena que non haxa todavía a día de hoxe aceras para poder transitar os peóns tranquilamente e sin medo a ser atropellados por un coche, hacia as aforas de Ribadeo, pois, creo eu, sería tan atractivo como rentable para os grandes e pequenos comerciantes do centro do pobo, unha fluida circulación dos miles de clientes “yentes e vinientes” as grandes superficies.
Por todo esto, creo de obriga este artigo de recoñecemento os vascos e o traballo que tanto levan feito e compartido con nos. Saudiños e unha aperta.