Ferrados de Luz

Categoría: literatura

  • O humorismo: a teoría dos catro humores

    O humorismo: a teoría dos catro humores


    O humorismo foi unha concepción do corpo humano e as súas manifestacións psicolóxicas desenvolta polos antigos gregos e romanos. Esta aproximación filosófica tivo gran influencia e foi mantida entre os profesionais europeos da medicina ata a chegada das pescudas médicas modernas do século XIX. Foron os primeiros pasos do estudo do comportamento humano e agora sérvenos como inspiración.

    Este mes comecei a impartir un curso de escritura creativa con persoas moi variadas tanto demograficamente como na súa experiencia coa pluma. Faime especial ilusión cando traballo con grupos mixtos como este porque se comparten opinións e vivencias facendo que unha curta hora de clase sexa incriblemente enriquecedora. Por esta razón preocupábame baste como orientar as leccións. Non quería que fose aburrida para quen nunca afondara na teoría da escritura creativa e tampouco quería deixar de ofrecer coñecementos útiles a quen estivesen alí coa intención de poñer a proba as súas habilidades.

    Explico isto porque para a primeira clase do curso decidín introducir a creación de personaxes empregando a teoría dos catro humores. Dedicar tempo a crear os protagonistas adecuados é esencial para conseguir que a trama sexa interesante.

    Durante moito tempo a literatura centrouse nunha loita entre o ben e o mal nunha especie de dicotomía de brancos e negros, sen a posibilidade dunha escala de grises. O ser humano, pola contra, non só ten degradados, senón que exhibimos unha ampla gama de cores. Aínda que a mitoloxía grega e romana presentaba a miúdo a heroes perfectos, os seus filósofos e protomédicos xa se decataban de que non se podía definir o carácter dunha persoa como anxo ou demo.

    O humorismo considera que o corpo humano acolle catro substancias básicas, chamadas os catro humores, os cales se atopan equilibrados cando a persoa ten saúde. Calquera doenza sufrida sería daquela o resultado do exceso ou da deficiencia dun deses catro humores: bile negra, bile amarela, flegma e sangue. Os practicantes que adoptaban esta concepción médica clásica, crían que cada un deses humores pode ser modificado (aumentado ou diminuído) dependendo da dieta e da actividade realizadas polo paciente.

    Así mesmo, observaban estas variacións de humores como diferenzas no carácter que se saían demasiado da norma se consideraban síntomas dun malestar.

    Por suposto que dende unha perspectiva estritamente científica este postulado xa non ten moito xeito hoxe en día. Mais se quedamos só co pouso que deixa no entendemento podemos intuír como comprendían ao que hoxe chamamos psicoloxía. Crer que o malestar mental dunha persoa é síntoma dun desequilibrio nos seus hábitos de vida non semella descubrimento ningún, porén a sociedade actual insiste en diseminar a crenza de que a mente pode ser controlada con forza de vontade.

    Coa perspectiva do humorismo analizábase as tendencias dunha persoa, aconsellábaselles segundo as súas debilidades e ofrecíanselle novos hábitos de dieta e actividades que lle axudasen a atopar o equilibrio.


    A natureza sanguínea asociábase cunha personalidade entusiasta, activa e social.

    A bile amarela asociábase cunha natureza colérica, é dicir, ambiciosa, decisiva, agresiva e irascible.

    A persoas melancólicas son introvertidas e precisan do illamento social para a reflexión deste xeito a bile negra asóciase ao outono, a estación na que a terra se retrae.

    A flegma asóciase ao inverno, unha estación fría e húmida, xa que a natureza flegmática é descrita como un comportamento reservado.

    Asignarlle unha natureza predominante a cada persoa tratábase de pórlle nome aos comportamentos que exhibía cando non se atopaba ben. Entendíase que todos temos unha mestura destes catro humores polo que tamén temos a posibilidade de caer na enfermidade que se describe co exceso ou deficiencia de cada un deles dependendo do momento da vida ou do tipo de desequilibrio que esteamos a experimentar. Gústame velo desta forma porque non se considera á persoa irreparable ou defectuosa. Penso que o humorismo comprendía que o entorno e as condicións de vida das persoas eran a causa do seu malestar mental. Non era cuestión de que ao paciente lle faltase moral ou disciplina. Aínda que iso non quita que a cultura hexemónica da época si que criticase aos seus individuos con patróns estandarizados.

    Por suposto, non podemos seguir botando man desta teoría para ofrecer un adecuado coidado. Por fortuna o coñecemento evolucionou moito e a complexidade coa que comprendemos o comportamento humano tamén. Con todo, é unha ferramenta ideal para introducirse na creación de personaxes redondos.

    Reaccións do Fediverso
  • O luxo non é arte

    O luxo non é arte

    A miúdo confúndese a abundancia do luxo coa creatividade cando en realidade se trata dunha escolla consumista carente de creación. Non podemos deixarnos enganar por gaiolas de ouro. Repítese con frecuencia esa frase inatribuíble de que o artista é aquel que baila encadeado, porén esa cita non ten en conta as gaiolas de ouro, que son as cadeas da liberdade artística e non as áncoras para mirar o mundo con outros ollos como esa expresión filosófica pretende ilustrar.

    O exceso (o luxo) non é arte porque, de feito, é o contrario. Axústase á cultura hexemónica que é o capitalismo e por tanto non transgride as normas sociais ou os canons de beleza. É unha farsa interpretada para aqueles que perderon o contacto coa esencia do ser humano e buscan na opulencia como cubrir un oco que levan no peito. Xustificalo con flores, enchelo de chocolate, anestesialo coa temperatura precisa para a estancia, aloumiñalo coa textura perfecta das sabas. Máis, máis e mellor. Nunca é suficiente para saciar o becho que todo o consume.

    Tampouco a elegancia que responde a unhas regras preestablecidas pode ser arte, simplemente, porque non di nada. Máis ben oculta. Agocha a verdade do corpo espido que todos somos e poucos aceptan. Trátase dunha demarcación de territorio social para mostrar a xerarquía que nunca intenta descompoñer. Unha máscara que nos impide ver a autenticidade, aquilo que é o máis fermoso.

    A beleza do detalle fóra de lugar, das liñas tortas, das engurras onde non deberían estar, pérdese entre os espellismos do luxo e da elegancia. Que fácil é pagar con diñeiro unha estética segura, un deseño que no seu aire arriscado nunca reta o status quo nin se enfronta ao perigo que supón non ser aceptado. Sinxelo é que outros dean a súa enerxía para escoller os trazos, os fíos, o papel; mentres o carto, os “carteirados”, deciden se iso é profesional ou amateur. Acaso o artista deixa algunha vez de ser amateur? Acaso o artista verdadeiro convértese algunha vez en profesional? A arte non responde a profesión ningunha, dá igual a como se paguen o papel, o fío, o trazo.

    O luxo non é arte, nin a pode enxendrar. A arte reside na relación do humano co seu entorno, e o luxo é a manifestación do individualismo consumista, a forma máis exacerbada de alienación que existe na sociedade, pois estando aí e sendo tan agresiva, semella que a maioría é incapaz de vela progresando na latencia coma un virus famento.

    A inspiración tampouco está no luxo. Non está nunha comida feita por un xefe de cociña profesional, nin en necesidades cubertas por pequenos seres máxicos que pululan sobre nós. Está nun xantar feito con amor e servido cunha conversa interesante. Está en recoller e dobrar con demora e delicadeza a roupa quente que secaba baixo o sol de verán. Buscar esa mácula imborrable que resiste os lavados, que te frustra pero que tamén che recorda que todos temos marcas que nos afean pero que non nos fan menos válidos.

    A inspiración está na mensaxe que desexa ser emitida, na historia que precisa ser contada, no mutismo que se revela estrondoso cunha mirada. Non espera na paisaxe idílica. Aparece entre a sucidade do barro que foi esquecido e do que se constrúe o corpo humano. Xorde entre as herbas machacadas que gorecen insectos pegañentos. Un ruído de movemento entre o lixo de reciclaxe, crear tensión e logo alivio ao ver que se trata só da falta de equilibrio dun cartón de leite pouco esmagado. A perfección nunca foi signo de fermosura, pois adormece os sentidos, deshumaniza, convértenos en androides que non lle atopan significado ao cosmos senón que repiten o que anteriormente foi premiado; porque a perfección non acepta o fallo e sen os erros non se atopan novos camiños que nos fagan ver o mundo doutro xeito.

    A perfección sempre foi o lenzo que con aleivosía se racha para atopar nel a fermosura pendurada dunha da súas fibras. O luxo ás veces busca ofrecer esa mesma sensación pero faino cun estudo previo daqueles detalles que no pasado foron considerados artísticos esquecendo que se trata da decisión aventurada e emocional de rachar o lenzo o que eleva a ese fío pendurante á categoría de arte. Se rachas coa tea e tiras do fío para que sobresaia só porque esperas vender o produto a bo prezo deixa de ser arte e convértese nunha compracencia do sistema consumista.

    O luxo é pois antagonista da arte. Non falo de ter unhas necesidades básicas cubertas, falo de ter tanto que esquezas como escoitarte, de como escoitar aos que che falan tratando de comunicarse. O antagonismo diabólico que impregna ao luxo impregnou a sociedade e camuflouse transformando pouco a pouco a nosa cultura para convertela nunha especie de ecosistema que manteña a súa existencia, a existencia do exceso e da ideoloxía individualista facéndolle crer aos artistas incipientes que sen moito fasto non se pode crear.

    A vida creouse da nada. A comunidade, da ausencia de relacións. A historia, do silencio. Pero sempre escoitándose a un mesmo e o seu arredor.

  • A poesía é unha acción política aínda cando non o é

    A poesía é unha acción política aínda cando non o é

    O discurso que se sostén, as palabras que decidimos imprimir, publicar ou postear, son sempre unha ferramenta política.

    Cando escoito a xente falar, sexa unha clase maxistral, a presentación dun libro ou un debate, non podo evitar analizar cada unha das súas palabras. Aínda que ás veces si que pretendo escrutar o discurso de quen xera opinión, con frecuencia o único que desexo é aproveitar os detalles xa que o meu tipo de pensamento se estrutura do máis específico ao máis xeral e doutro xeito non sei razoar, nin aprender. Pois iso, fágoo coa intención de sacar a maior cantidade de zume mental daquilo que teñen que dicir, deprender da súa experiencia e atopar novos camiños de reflexión que se me poidan abrir.

    Durante unha conversa sobre poesía que escoitei o outro día falouse de escoller as linguas minoritarias por motivos políticos, de que escribir nunha lingua cun maior número de falantes non proporciona un mellor mercado, se cadra un maior mercado si, porén cunha maior competencia tamén. A dificultade sería similar.

    Tamén se falou desta arte como medio de expresión, unha persoa definiu o feito de escribir poesía como unha acción política. Explicou que a poesía é un ámbito artístico da periferia porque a narrativa absorbe a maior parte da palabra escrita deixando pouco espazo para outros xéneros literarios. Outra idea coa que fundamentou a súa premisa foi a de dedicar tempo á procura de beleza na dicción. Nun mundo que tende cara ao o utilitarismo e a acumulación financeira, a contemplación da fermosura semella unha perda de cartos e tempo.

    Segundo continuou a conversa comentouse a existencia de diferentes circuítos para distintos tipos de poesía que poden coexistir sen converterse nunha competición. Tamén se definiron eses tipos de poesía como poesía con moitas e poucas capas, todas válidas no camiño de exploración dun lector.

    Dende ese día ficou na miña testa a idea de poesía como acción política. Non sabía moi ben que andaba eu a procurar, pero quedara coa sensación de que non se tirara dalgún fío, de que o tema daba para afondar. Comecei a cavilar sobre o asunto, a analizar cada unha das ideas que absorbera aquela tardiña e busqueille as reviravoltas. Pensei moito e contrapuxen o sabido co descuberto. Tirei do fío. A acción política non implica un resultado. A acción política non determina unha maneira de pensar. Acción política, sen máis.

    Non é o mesmo crear un produto cultural que facer da cultura un produto.

    Neste mundo de neoliberalismo extremo preocúpame moito a capitalización da cultura. Existe a necesidade de fabricar un libro para que a poesía lle chegue á xente, iso é cuestión práctica. Os corpos poetas ademais de albergar a alma tamén comen, e iso custa cartos. Algúns ata procuramos atención polo instintivo desexo de recoñecemento das nosas obras.

    Porén a capitalización da cultura vai máis alá da creación dun obxecto físico ou dixital co que difundir a obra cultura. O proceso no que todo calquera produto se debe ser fabricado coa intencionalidade de ser vendido é unha estreita e escura cárcere para as ideas.

    Estabamos a falar da acción política da poesía, sigamos

    A poesía está a ser certamente empregada como unha ferramenta política mais se observamos detidamente veremos como non sempre se fai encontra do sistema hexemónico, o capitalismo.

    Comprendo que non todo o mundo se posicione. Resulta esgotador e, sostido no tempo, a saúde pode deteriorarse. Por iso respecto a forma de moverse polo mundo de calquera que non cause un xenocidio ou oprima os dereitos humanos doutras persoas. Non obstante non creo que a cultura que se crea co fin de responder a unha esixencia capitalista sexa un circuíto máis. Penso que se trata dunha forma sibilina de dinamitar a sociedade para que, aos poucos, os lazos humanos e a comunicación honesta se esvaezan sen nos decatar.

    A arte e a cultura debe xurdir do fondo do peito, sen unha utilizade clara máis que a de expresar o que un sente e pensa. A posteriori pódese facer dela un produto cultural coa intención de distribuílo, por suposto. O ideal sería entregarllo ao mundo sen outra expectativa que a de achegar algo de valor, pero ata que se xeneralice a renta universal básica coido que está a cousa complicada. E no que a política se refire, non podemos esquecer que “facer as cousas mal” tamén é unha acción política. A poesía que se crea soamente para a venta non é unha cultura inofensiva, é unha cultura que pretende moldear as nosas mentes para adaptarnos precisamente ao sistema socioeconómico ao que responde.

    Con isto non pretendo xulgar os traballos que lle dan de comer aos poetas, escritores, pintores, ilustradores, músicos, compositores, aos artistas en xeral. Eses traballos permítennos subsistir e xeralmente convértense nun mal menor comparado con dobregarse ás esixencias do sistema. Porén penso que, non importa se non sempre podemos levarlle a contraria ao status quo se polo menos non perdemos a esperanza de que algún día se cambiará.

    Resistimos cando non adaptamos o relato para escusar unha forma de xestionar a sociedade que, a todas luces, non é xusta. Podemos insistir en que non temos a posibilidade de facelo doutro xeito para facer patente a nosa frustración e liberar os corazóns dos que nos escoitan da culpa coa que este sistema non fumiga a diario. Ser conscientes de que as cousas poderían cambiar e engadir ese desexo nos nosos discursos alivian a sensación de impotencia que a miúdo nos inmobiliza.

    A acción política coñécena ben as esquerdas, pero tamén as dereitas. Estes últimos lévanse aproveitando moitos anos de considerar o seu proceder como a base da normalidade, como a imaxe da despolitización. Absorben a atención daqueles cansos da política mentres que continúan coa súa disfrazada acción política: a de destruír da motivación ou esperanza que poida facer deste mundo un lugar máis xusto e seguro para todos os seres vivos.

    A acción política non sempre constrúe, con frecuencia ten a finalidade contraria. Desexa consumir todo o que atopa ao seu paso e controlar o que a rodea. A poesía posúe un gran potencial político, mais como calquera arma, o resultado depende moito de quen a sosteña.

    Reaccións do Fediverso
  • Indecisión

    Indecisión

    Ata para decidir o título deste artigo me vexo atacada pola indecisión. Semella que é unha afección común, unha condición do ser humano moderno abrasado pola gran variedade de escollas que representan unha escaseza espiritual epidémica.

    A indecisión é conxénita ou adquirida? Nacemos ou facémonos. Penso que nacemos algo dubitativos como instinto para a aprendizaxe e volvémonos indecisos como resultado dunha frustración sostida e extenuante. A dúbida, ferramenta tal que o coitelo, abre camiños a través da xungla e mata conxéneres en momentos de urxencia.

    A indecisión inmobiliza ao tempo que nos fai impulsivos e caóticos. Dubidar ofrécenos posibilidades, información e coñecementos; porén sen a decisión non se practica a sabedoría. As decisións preséntanse ante nós como muros infinitos sen portas nin fiestras, sen esquinas que dobrar, sen final. A decisión é un muro que debe ser derribado para nunca máis existir. En ocasións pode ser reconstruído, mais nunca será o mesmo, será un novo muro con tantas posibilidades como o anterior, pero con outro aspecto, outra esencia, noutro momento.

    A dúbida ante a decisión é como un martelo. Permíteche bater nela e comprobar onde están os puntos fortes e os máis febles, onde está oco e onde é macizo. Con todo, cada vez que a dúbida lle atiza un golpe á decisión, a estrutura treme, as gretas xorden, o adobe sóltase da pedra e a area lévaa o vento. A decisión comézase a tomar, sexa pola nosa man ou pola das dúbidas, o muro será derruído pois o tempo non agarda.

    A indecisión toma decisións: necias e inmaduras, tensas e abruptas. Máis vale armarse de valor e loitar contra a indecisión para tomar unha determinación no último momento ou seremos condenados ás consecuencias da dúbida desatada. A dúbida desatada bate contra o muro ata que cae e logo bate contra nós. Se lle deixamos, non deixa de bater ata que tamén nós nos derrubamos. A dúbida desatada colle o noso espírito e debuxa nel un quebracabezas de mil pezas. Axita a caixa torácica ata que todas as pezas están ben mesturadas e logo esíxenos que recompoñamos o orixinal. Porén a dúbida no seu desate esquece a peza clave, o tempo. O seu avance fai que os pedazos non encaixen, que a imaxe desexada se converta en po diante dos nosos ollos, que escape entre os nosos dedos e novamente, como o muro, desapareza deixando só os escombros do noso ser: arrepentimentos.

    Que lamento máis cruel que aquel que sentimos ante o que puidemos facer e o que non fixemos. O intento líbranos de toda culpa. A decisión tomada, aínda no seu fracaso, adoece moito menos que a cobarde indecisión. Será a indecisión cousa da valentía? De seguro ten que ver co medo. E con todo, o resultado da indecisión é ese pesadelo que non nos abandona cando amence.

    Os arrepentimentos fican pendurados na nosa gorxa. Inpídennos falar e mesmo respirar cando precisamos do aire para facer patente a nosa existencia. Pésannos tanto que nos encorbamos, pero non como vellos de cen anos cansos de tanto vivir, senón como cochinillas que ante a experiencia da vulnerabilidade se fan unha bóla. O arrepentimento é a exhacerbación do erro, como case calquera exhacerbación, é innecesario a maioría do tempo. Só en contadas ocasións serve un propósito, a reflexión que non tivo lugar previa á toma de decisións. Mais os indecisos non pecamos de irreflexivos, todo o contrario. Desfrutamos da reflexión porque a abundancia de posibilidades acóllenos embriagándonos cun falso sentimento de seguridade. O arrepentimento dos indecisos non é outra cousa que a procura desesperada dese momento previo á caída do muro decisivo, procuramos esa calma que nos proporciona sentar nun cruce de vías coa confianza de que temos o poder de escoller calquera camiño.

    A indecisión ten as súas trampas e se non estamos atentos podemos atoparnos nun balancín que nos abanee entre a reflexión e o arrepentimento constante, ignorando as tomas de decisión e deixándolle ao tempo que se faga responsable. Se non nos facemos donos do noso tempo, por desgraza non seremos capaces de reconstruír muros tampouco, nin de derrubalos do xeito que a nós máis nos conveña, e seremos daquela prisioneiros da caótica dúbida desatada. As decisións deben ser tomadas ou estaremos decotío toman unha única decisión que é a de non facer nada. A inactividade inmaterial é sinal de atrofia espiritual e síntoma dun declive sapiencial. A indecisión é unha difícil batalla persoal que, de non rendese, forxa guerreiros culturais capaces de enfrontarse á vileza dun sistema obstinado inclinado ao afundimento da civilización.

    Reaccións do Fediverso
  • 1984-Ser vixiado ou expoñerse ao máximo

    1984-Ser vixiado ou expoñerse ao máximo

    Na novela de George Orwell a imaxe do Gran Irmán está en todos e a súa presencia pódese palpar nesa vixilancia que experimentan e sofren os protagonistas. Fose ou non a intención do autor, a figura do Gran Irmán dálle corpo a esa absoluta influencia que o mandatario dun réxime totalitario ten sobre os seus cidadáns. Sen importar o sistema económico ou o ideal político tras o totalitarismo, o control da poboación é o foco da novela.

    En 2023, Sandra Newman presentou unha nova versión da novela (a cal non comentarei a non ser que me forcedes a facelo) mantendo de novo esa sensación de absoluta vixilancia e control. Os personaxes esfórzanse por ocultar as súas accións evitando ser interceptados pola crítica dun ollo que todo o ve. Esta recente novela popularizou a orixinal unha vez máis e fixo que ocupase un espazo de debate e reflexión nos medios de comunicación.

    A raíz do modelo ilustrado en 1984 os seus lectores decátanse dunha serie de paralelismos coa sociedade que hoxe sostemos entre as mans. A loita pola modificación, evolución ou conservación da linguaxe, a recolección de datos persoais como armamento para o control de masas, a pos-verdade adquirindo maior relevancia que os feitos obxectivos… Unha serie de prácticas levadas a cabo por aqueles que posúen o poder co fin de estendelo indefinidamente, e se cadra, incrementalo. Nada disto é novo para a maioría dos que len estas liñas.

    Tras repasar o argumento do primeiro libro e ler a versión de Newman cheguei á conclusión de que estamos a esquecernos dun detalle importante que diferencia o totalitarismo da ficción do control mental ao que estamos sometidos na realidade. Máis que no comportamento dos dirixentes e poderosos, estoume a enfocar no do seu séquito, nas persoas comúns que non podemos escapar ao dominio que exercen.

    Na actualidade non nos ocultamos como o o facían Winston e Julia, hoxe en día expoñémonos desvelando todo tipo de detalles sen pudor. Con isto non estou a criticar a honestidade e sinceridade de quen desexa compartir a súa historia co fin de axudar a outros. Refírome a esa necesidade emocional ou pragmática de facernos ver, de atraer a atención dunha sociedade conxestionada. Se buscamos traballo precisamos crear un perfil que expoña as nosas facetas. Se desexamos parella faremos outro que realce as nosas virtudes e buscaremos maneira de exhibir os nosos corpos do xeito máis atractivo. Se anhelamos amizade, declaramos os nosos intereses como se a nosa conversa fose un produto de mercado máis. O caso é mostrarlle ao mundo que a nosa existencia vale a pena.

    Trátase dun tipo de control moito máis retorcido que ese de 1984. Tememos o mundo do totalitarismo pensando unicamente na dominación física cando o certo é que a influencia mental é moito máis poderosa. O nazismo sábeo ben e por iso empregaba a propaganda tanto como lle era posible. A 2025 a publicidade é parte da identidade humana, o xerme do idealismo incorporouse no noso día a día ata absorber todas as súas áreas. A personalidade converteuse nunha ferramenta coa que mellorar o “branding” da túa marca persoal para así destacar nesta sociedade chea de números de IP e correo electrónicos, carente de almas e pensamento orixinal.

    O control definitivo dáse cando xa non é preciso manexar ao rabaño, senón que son as ovellas as que loitan por ser escollidas. A distopía de 1984 quédase corta cando o que se está a analizar é o interior do ser humano.

    Reaccións do Fediverso