Autor: lucia_ferro

Basta de tecnoloxía para curar o cancro, fagámola para evitalo

Durante oito anos traballei na sanidade vendo como os meus pacientes se enfrontaban aos retos do cancro. Eu mesma perdín a meus pais por esta enfermidade a moi pronta idade. E aínda así cada vez que vexo un anuncio de protesta contra o cancro, non acabo de comprender a súa finalidade.

Resúltame absurdo considerar o cancro como un axente social que destrúe vidas, un axente que hai que investigar e combater coma se fose un inimigo con intelixencia. O cancro é un proceso pouco ordenado iniciado por unha mutación, non ten entidade propia e rara vez aparece por xeración espontánea. Nos anuncios de concienciación contra o cancro sempre se fala de que precisamos máis inversión para atopar novos tratamentos, máis oncólogos e mellor equipamento tecnolóxico para detectalo, coma se estivese agochado en nós á espera do momento perfecto para emboscarnos e invadir o noso corpo. É unha idea que está moi estendida e que, insisto, é un pouco absurda.

A maioría dos cancros están estreitamente relacionados coa exposición a produtos químicos, radiacións ou outros elementos tóxicos xeradores de mutacións. Ás veces ocorre na vellez e outras en idades máis temperás, non por iso é o demo quen se encarga de espallalo. Espallámolo nós a diario e de forma voluntaria, xeralmente, sen sabelo.

Con isto non quero dicir que as persoas que sofre a enfermidade do cancro non merezan recibir unha atención adecuada. Obviamente, unha vez que alguén se atopa nesa situación a sociedade debe responsabilizarse de forma colectiva para prestarlle os coidados que precisa. A miña indignación radica en que protestamos máis pola falta de recursos para tratar o cancro que pola gran cantidade de actividades que os están a provocar, e ademais, legalmente. Centrámonos no tratamento e esquecemos por completo que un alto porcentaxe desta enfermidade podería ser evitado.

A invisibilización dos disruptores endocrinos

Recentemente houbo polémica en Andalucía porque o goberno autonómico, no canto de enfrontarse aos resultados que mostraban as exploracións preliminares de cancro de mama, decidiu ocultar información clave eliminándoa dos informes. Unha revolta lexítima para o pobo pero de pouco alcance e reducido carácter transformador. Andalucía é unha autonomía con abundante agricultura extensiva que botou man dos pesticidas e fertilizantes químicos para medrar. A evidencia científica leva tempo alertando do vínculo que estes produtos teñen en específico co cancro de mama debido a que se tratan de disruptores endocrinos, un tipo de sustancias que afectan ao sistema hormonal desencadeando procesos canceríxenos. Mais, cando a Unión Europea decidiu manter os niveis de glifosato que se podían empregar nos cultivos, boa parte da sociedade permaneceu allea a este tema, máis preocupados das complexidades que unha transición ecolóxica podería traer á industria agraria que da cantidade de vidas que o cancro trunca cada ano.

A lista de contaminantes que se poderían reducir é por desgracia moi longa pero como parte positiva tamén se trata dunha extensa listaxe de accións que repercutirían positivamente no control do cancro e na mellora daqueles que xa o padecen. Algunhas sustancias como o tabaco ou o alcohol poden ser culpadas aos hábitos das persoas, sempre que non teñamos en conta a publicidade e a presión social que rodea o seu consumo, porén cousas como os químicos que se atopan nos produtos de beleza ou de hixiene corporal son eleccións que deixamos totalmente en mans das empresas manufacturadoras. O mesmo ocorre cos produtos de limpeza, tanto os industriais como os domésticos. A gran maioría posúe sustancias altamente tóxicas que son absorbidas a través da pel ou por inhalación, incluso os deterxentes da roupa fican adheridos ao tecido unha vez pasaron pola lavadora facendo que cada vez que a poñemos nos expoñamos a estes tóxicos.

As maiores consecuencias recíbenas a xente máis nova. Cando entramos en contacto con radiacións ou químicos a pronta idade, existen máis posibilidades de que as mutacións adquiridas pola exposición evolucionen cara a unha enfermidade na idade adulta. Os plásticos que se poden atopar en moitos xoguetes son unha desas fontes de tóxicos que xunto cos produtos de hixiene e a contaminación ambiental xeran un efecto acumulativo nos corpos provocando cambios moito máis severos que os estudados pola ciencia de forma individual.

Podería incidir en outras moitas medidas que se poderían tomar a nivel sistémico para realmente “combater” o cancro de forma efectiva pero prefiro que se vos xurde interese neste tema busquedes nomes como o de Carmen Valls Llobet, médica especializada en endocrinoloxía e medicina con perspectiva de xénero e profesora na Universidade de Barcelona, ou Nicolás Olea, catedrático de radioloxía e medicina física no Instituto de Investigación Biosanitaria da Universidade de Granada. Ambos son profesionais que dedican o seu tempo a estudar e divulgar esta temática.

Pensemos en solucións que nos activen e enchan de esperanza

Tras ler artigos coma este nos que se mostra unha situación indignante podemos caer con facilidade na frustración por iso non quero deixar o texto nunha nota tan incómoda de escoitar. Pese a que a situación do medio ambiente é preocupante e problemática para a nosa saúde, non debemos pensar que non existen alternativas en marcha ou accións que podemos levar a cabo para protexernos.

Como exemplo gustaríame falar da transición ecolóxica que se iniciou en México dende a universidade e que agora a está a aplicar o propio goberno estatal. Ten como obxectivo eliminar os fetilizantes e pesticidas químicos das súas terras e deixar de depender da industria química sustituíndo o método que estas ofrecen por enxeñería biolóxica. México é un país moi afectado polas consecuencias destas substancias xa que é un país altamente agrario e durante décadas, do mesmo xeito que lle ocorreu a Andalucía, dependeu dos “milagres” da revolución verde para desenvolver a súa produción. Hoxe en día están a ser un exemplo do que significa levar a cabo unha transformación do sistema xa que as explotacións que se van sumando ao cambio están a identificar melloras tanto na calidade dos seus produtos como na calidade de vida das persoas involucradas sen sufrir consecuencias que desestabilicen os seus negocios.

No referente ao que un consumidor perdido na xungla do capitalismo pode facer teño un par de consellos que aínda sendo sinxelos chegan moi lonxe. O primeiro é evitar calquera alimento procesado e consumir froitas e verduras locais ou tan sequera de orixe europeo. En cidades de varios millóns de persoas poida que isto se dificulte, pero no territorio galego, acceder a un mercado local é relativamente fácil, e hoxe en día incluso se poden facer encargos se non se pode acudir todas as semanas.

O segundo trátase dunha aplicación de móbil chamada Yuka que identifica produtos de beleza segundo o nivel de toxicidade empregando un código de semáforo. Unha das dificultades que atopaba fai anos para mercar produtos adecuados era o descoñecemento de todas as substancias tóxicas que hai. Nesta aplicación podes ver que compoñentes son os que a evidencia apunta son prexudiciais e cales son seguros para ser consumidos.

No ámbito alimentario tamén se está a desenvolver outro proxecto similar cunha aplicación chamada OpenFoodFacts e que tamén ofrece información particular sobre moitos alimentos segundo as túas preocupacións particulares, incluíndo tamén a orixe ética dos mesmos.

O enfoque que lle damos ás nosas protestas fai a diferenza

A miúdo cando nos indignamos por inxustizas ficamos na superficie do problema e esiximos cambios pouco significativos. Considerando o contexto de crise(s) no que nos atopamos non é sorpresa que nunha mesma semana haxa numerosas protestas por temas moi diversos. Por iso penso que é moi importante escoller as nosas batallas e non deixarnos levar por unha queixa baleira carente de perspectiva. É importante que enfoquemos as nosas loitas cara solucións realistas que nos proporcionen melloras a longo prazo. Non podemos conformarnos con parches que atrasen o colapso social un tempo limitado e nin sequera alivien o noso sufrimento. Escollamos unha dirección antes de empurrar con todas as nosas forzas.

29 Outubro, 2025
Walden, un libro esaxerado para expresar unha idea que urxe dende 1845

Fai pouco rematei de ler Walden, de Henry Thoreau. É un deses libros moi recomendados e que dan moito que ler. Fálase moito del no mundo do ecoloxismo polo seu carácter inspirador e pola gran cantidade de páxinas que dedica a describir a natureza e os seus procesos. Poderíase considerar un ensaio, aínda que non creo que o seu formato sexa exactamente ese. Ata certo punto é unha biografía mais con frecuencia divaga sobre temas que o interesan.

A mediados do século XIX, Thoreau decidiu construír unha cabana xunto ao lago Walden e levar unha vida austera en contacto coa natureza nun período de algo máis de dous anos. Por que dous anos? Non chega a especificar os motivos de facelo durante vinte e seis meses, e tampouco de non estendelo máis no tempo. En todo caso, empregou a ocasión para cambiar os seus hábitos e vivir dun xeito diferente ao que acostumaba e ao que a sociedade comprendía como razoable.

Cuando escribí las páginas que siguen, al menos, su mayor parte, vivía solo en el bosque, a más de un kilómetro de distancia del vecino más próximo, en una casa que había construído yo mismo, a orillas de la laguna Walden, en Concord, Massachusetts, y me ganaba la vida con la sola labor de mis manos. Viví allí dos años y dos meses. Ahora participo de nuevo de la vida civilizada por un tiempo.

No impondría el tenor de mis asuntos a la atención de los lectores si mis paisanos no hubieran realizado pesquisas muy concretas sobre mi forma de vida; asuntos que algunos tildarían de irrelevantes, aunque a mi no me lo parezcan en absoluto, sino cosas muy naturales y que vienen muy a cuento de las circunstancias.

Neste libro o autor critica a sociedade e a súa relación co traballo e o consumo, é dicir, critica o capitalismo. Insiste en que todos poderían traballar moito menos se tiven uns hábitos menos custosos. Presume de ter construído a súa cabana co gasto dun mes de calquera outra persoa e chega a suxerir prescindir do café e do té, considerándoo un luxo que non engade á boa alimentación dunha persoa. Este é un dos motivos polos que penso que se trata dun experimento.

Durante os dous anos que pasou xunto á lagoa, Thoreau alimentábase con papas e con algún legume que cultivou. Ou así o dicía ata que confesa aproveitar aquelas ocasións nas que comía fóra da casa para obter unha achega de comida máis sofisticada. Hai quen o critica por esta razón, porque o certo é que vivía a un par de millas (3,2km) de Concord, unha vila con todos os servizos dos que se podía dispoñer naquela época. Visitaba á familia e amigos con frecuencia e incluso desfrutaba de pasear xunto a vía do tren que o levaba directamente á vila. Con todo, é innegable que pasou eses dous anos con escasas pertenzas e consumindo o mínimo para soster a vida. E sobre todo, observando o medio que o rodeaba como principal actividade e pasatempo.

Tras ler o libro, a miña conclusión é que, lonxe de tratarse dun cambio de vida, era sen dúbida un experimento. Precisamente o feito de que tivese data de vencemento fixo que Thoreau se atrevese a chegar aos extremos. Xa o dixo Viktor Frankl cando citou a Nietsche: se temos unha boa razón podemos soportar case calquera condición. O autor de Walden quería expoñer unha argumentación anticapitalista nun momento no que a idea mesma de que o sistema fose nocivo considerábase un despropósito. Se hoxe en día a maior parte da sociedade adquire unha posición escéptica sobre o tema, fai preto de douscentos anos propoñer unha perspectiva tan contraria á hexemónica era verdadeiramente disruptivo.

Coido que por iso Thoreau decidiu esaxerar nalgunha das súas prácticas e incluso na súa retórica. A minuciosa crítica que lle fai aos seus propios veciños e ao conxunto do país en xeral é unha chamada de atención. Como calquera artista e en especial filósofo, procura despertar consciencias impactando e provocando ao lector. Se decidise ser menos condescendente e máis compasivo coas decisións de vida daqueles que o rodeaban probablemente nunca conseguise comunicar a mensaxe que precisaba transmitir.

Na primeira parte do libro é na que se atopa a súa visión filosófica a excepción do capítulo final. O libro comeza cunha crítica sagaz da economía mostrando os detalles da dieta financeira que levou aqueles anos. Nun comezo pode resultar algo excesivo, tantos números e contas para simplemente dicir que evitou gastar diñeiro se podía reciclar materiais. Mais segundo avanza o capítulo ves como se acumulan as reflexións e as punzadas coas que Thoreau desmonta a lóxica da cultura capitalista.

Na segunda parte é onde se centra en expoñer aquilo que el mesmo vía nas longas horas de contemplación dedicadas ao escenario de Walden. Describe o comportamento despreocupado da fauna ou a profundidade da lagoa en diferentes momentos do ano. Foi aquí onde a miña atención se viu comprometida, non porque non me interesen as historias sobre a vida na natureza, senón porque houbo momentos nos que a cantidade de detalles superaba as necesidades comunicativas.

En conxunto, o libro ofrece unha base de reflexión e proporciona unha nova perspectiva do que é vivir como parte da natureza. A pesar da dedicación que lle dá a certas descricións, hai momentos nos que a súa elocuencia é maxistral ofrecendo argumentos que incluso a hoxe continúan a ser básicos na loita anticapitalista e que, sendo ditos fai tantas décadas, aínda precisan ser repetidos ata a saciedade. Malia que non é un libro lixeiro é unha obra que motiva a conciencia activista e reconforta no illamento ideolóxico no que a minoritaria visión anticapitalista ás veces nos deixa.

23 Outubro, 2025
Esperar a que se alcoholicen para ter conversas profundas

Este último mes tiven dúas vodas. Tratábanse de bos amigos así que aínda que me coincidiron moi xuntas fun contenta de poder acompañalos nun día tan especial. As vodas non son un ambiente no que eu me desenvolva ben pois trátase de moitas horas constantes de socialización o que me esgota bastante.

En ningunha das dúas vodas bebín alcohol. Semella un dato insignificante no que pode ser a descrición dun día, mais teño a impresión de que todo o mundo que lea isto pode imaxinarse o carácter “transgresor” da miña decisión. Ultimamente non desfruto moito do alcohol polo que se hai que escoller condutor designado sempre me presto voluntaria. Por riba, como xa contara noutro post, sei que unicamente o ruído xa me vai producir unha resaca considerable polo que non me apetece engadirlle alcohol á mestura. E por último, o máis obvio e o máis obviado: o alcohol non é bo para a nosa saúde.

Conseguín pasar a recepción sen que ninguén me insistise en probar o viño. Semella que se decides substituír o alcohol polo azucre dun zume ou refresco, unha pasa máis desapercibida. O problema é cando te pasas á auga. Iso que cría ras. Tanto os camareiros como os compañeiros de mesa pregúntanche duascentas veces se queres algunha bebida alcohólica e logo, como preocupados e entristecidos, ofrécenche algún refresco gaseoso para tratar de aliviar a túa “sosura”.

A abstinencia déixate nunha posición apartada. Has de ter unha boa razón para comportarte de forma diferente ao grupo ou serás cuestionada. Tamén ten outras desvantaxes, sobre todo se es unha persoa que non desfruta da cháchara, da conversa superficial que a maioría da xente precisa para poder sentirse segura con outras persoas. No pasado teño empregado esta droga socialmente aceptada para introducirme na dinámica pero hoxe en día xa non me apetece facelo.

Mentres as horas pasaban, funme decatando de como a conversa evolucionaba. Gústame estudar ao ser humano e aprender dos comportamentos que estes exhiben individualmente e en grupo. O que descubrín sorprendeume: o diálogo non evolucionaba co tempo, senón coa cantidade de alcohol que se ía consumindo.

Vivimos nunha sociedade na que o amor e a amizade cada vez son máis escasos. As aplicacións de citas converteron a procura do amor nun produto máis e a psicoloxía mainstream occidental incítanos a facer o mesmo con calquera tipo de relación persoal. Os conflitos xa non hai porque resolvelos, senón que podemos optar por abandonar a relación e buscar unha nova, ao fin e ao cabo somos máis de oito mil millóns de persoas. Outra opción é deixarnos levar polo medo a vernos abandonados nós mesmos e preferir ancorarnos a relacións deficientes que afunden a ambas partes coa única intención de mostrar unha imaxe social de acompañamento. O certo é que hoxe en día, o ser humano non se pode sentir máis só.

Non vou ser eu quen critique a soidade física pois desfruto do silencio e do tempo persoal como a que máis. Precísoo, a dicir verdade. Neste caso estou a falar da soidade emocional, ese sentimento que apesara o corazón e que nos empurra a buscar solucións químicas para soportar a dor que xera. Esa soidade pódese sentir con grande intensidade cando un está rodeado de xente. Trátase dunha desconexión persoal co tecido humano, unha falta de interacción con outras consciencias, unha sensación de incomprensión que só a comunicación pode resolver.

Dende o meu recanto do mundo, a cháchara non é comunicación. A cháchara é un ritual que moitos precisan pero que non deixa de ser un acto superficial. Durante as primeiras horas de voda sentín que me illaba non meu mundo interior pois non sabía como navegar aquela marea de comentarios e chistes que si ben conseguían encher o silencio cun murmurio incesante, non me chegaban a interesar.

Fai un tempo falei deste tema con varias persoas quen me contaron que perderon aos amigos por decidir non beber. Negarse a participar no ritual alcohólico pode mostrar a realidade dunha amizade desvelando as súas deficiencias ou a súa inexistencia incluso. Aínda que si que teño experimentado este rechazo en algunha ocasión, teño que admitir que nunca perdín a ninguén que lle tivese grande aprecio por mor da sobriedade.

Cheguei a pensar que esta aversión miña pola cháchara era un verdadeiro problema. Desexei ser capaz de desfrutar dos chistes manidos e dos dobres sentidos. Fiquei observando e aparentemente todo o mundo estaba conectando cos demais. A interacción era fluída e as respostas seguían con rapidez ás preguntas. As reaccións estoupaban en risas. E as copas ían baixando.

Tiven que tomarme varios descansos daquel repenicar constante. O tira e afrouxa de insinuacións e ironías, aínda que inofensivas, resultábame esgotador. Saín ao baño, a tomar o aire, a sentar en silencio. E regresei cun pouco de enerxía recuperada para continuar navegando aqueles mares.

E de súpeto, cando unha copa xa caera e algún comensal comezaba a arrastrar as palabras, a autenticidade agasallounos coa súa presencia. Pouco a pouco, as máscaras rachábanse e entre as gretas coábanse expresións de profunda honestidade, declaracións de vulnerabilidade ou mesmo de amor e amizade. As conversas comezaron a interesarme porque xa non precisaba descodificar mensaxes ocultas nin ficar na superficie de sentimentos complexos. Agora afondábase na fermosura e penurias da vida sen medo nin covardía. A vertixe que moitos semellan experimentar ao ver as súas emocións expostas foi anestesiada polo alcohol permitíndolles voar. Comprendo que no mundo hai individuos que ante a vulnerabilidade dos demais só pensan en convertela nunha arma e aproveitala para se beneficiaren a costa do vulnerable. Sei que ese temor é lexítimo mais como todo medo, este non debe converterse nunha barreira para nós vivirmos.

Se esquecemos as consecuencias que esta sustancia ten sobre a nosa saúde, poderíamos pensar que o alcohol lle permite á humanidade comunicarse mellor. Ata certo punto, semella que é así. Nun tempo pasado no que a cultura non posuía outras formas de libre expresión seguramente cumpriu unha función. Porén o obxectivo de toda civilización é o de organizarse e relacionarse cada vez mellor.

Por desgraza, o que dicimos por mor do alcohol non ten o mesmo valor que aquelas difíciles palabras que pronunciamos dende a sobriedade. O diálogo empapado de sustancias sempre pode ser retirado para logo culpar á embriaguez. Tampouco nos cremos do mesmo xeito o que nos di un amigo borracho que o que nos di un amigo que se sincera. O velo que cae sobre nós pode embelecer o momento pero non o fai máis auténtico . O alcohol fai que o risco emocional sexa menor pero a ganancia da relación tamén o é.
Reaccións do Fediverso
16 Outubro, 2025
O humorismo: a teoría dos catro humores

O humorismo foi unha concepción do corpo humano e as súas manifestacións psicolóxicas desenvolta polos antigos gregos e romanos. Esta aproximación filosófica tivo gran influencia e foi mantida entre os profesionais europeos da medicina ata a chegada das pescudas médicas modernas do século XIX. Foron os primeiros pasos do estudo do comportamento humano e agora sérvenos como inspiración.

Este mes comecei a impartir un curso de escritura creativa con persoas moi variadas tanto demograficamente como na súa experiencia coa pluma. Faime especial ilusión cando traballo con grupos mixtos como este porque se comparten opinións e vivencias facendo que unha curta hora de clase sexa incriblemente enriquecedora. Por esta razón preocupábame baste como orientar as leccións. Non quería que fose aburrida para quen nunca afondara na teoría da escritura creativa e tampouco quería deixar de ofrecer coñecementos útiles a quen estivesen alí coa intención de poñer a proba as súas habilidades.

Explico isto porque para a primeira clase do curso decidín introducir a creación de personaxes empregando a teoría dos catro humores. Dedicar tempo a crear os protagonistas adecuados é esencial para conseguir que a trama sexa interesante.

Durante moito tempo a literatura centrouse nunha loita entre o ben e o mal nunha especie de dicotomía de brancos e negros, sen a posibilidade dunha escala de grises. O ser humano, pola contra, non só ten degradados, senón que exhibimos unha ampla gama de cores. Aínda que a mitoloxía grega e romana presentaba a miúdo a heroes perfectos, os seus filósofos e protomédicos xa se decataban de que non se podía definir o carácter dunha persoa como anxo ou demo.

O humorismo considera que o corpo humano acolle catro substancias básicas, chamadas os catro humores, os cales se atopan equilibrados cando a persoa ten saúde. Calquera doenza sufrida sería daquela o resultado do exceso ou da deficiencia dun deses catro humores: bile negra, bile amarela, flegma e sangue. Os practicantes que adoptaban esta concepción médica clásica, crían que cada un deses humores pode ser modificado (aumentado ou diminuído) dependendo da dieta e da actividade realizadas polo paciente.

Así mesmo, observaban estas variacións de humores como diferenzas no carácter que se saían demasiado da norma se consideraban síntomas dun malestar.

Por suposto que dende unha perspectiva estritamente científica este postulado xa non ten moito xeito hoxe en día. Mais se quedamos só co pouso que deixa no entendemento podemos intuír como comprendían ao que hoxe chamamos psicoloxía. Crer que o malestar mental dunha persoa é síntoma dun desequilibrio nos seus hábitos de vida non semella descubrimento ningún, porén a sociedade actual insiste en diseminar a crenza de que a mente pode ser controlada con forza de vontade.

Coa perspectiva do humorismo analizábase as tendencias dunha persoa, aconsellábaselles segundo as súas debilidades e ofrecíanselle novos hábitos de dieta e actividades que lle axudasen a atopar o equilibrio.

A natureza sanguínea asociábase cunha personalidade entusiasta, activa e social.

A bile amarela asociábase cunha natureza colérica, é dicir, ambiciosa, decisiva, agresiva e irascible.

A persoas melancólicas son introvertidas e precisan do illamento social para a reflexión deste xeito a bile negra asóciase ao outono, a estación na que a terra se retrae.

A flegma asóciase ao inverno, unha estación fría e húmida, xa que a natureza flegmática é descrita como un comportamento reservado.

Asignarlle unha natureza predominante a cada persoa tratábase de pórlle nome aos comportamentos que exhibía cando non se atopaba ben. Entendíase que todos temos unha mestura destes catro humores polo que tamén temos a posibilidade de caer na enfermidade que se describe co exceso ou deficiencia de cada un deles dependendo do momento da vida ou do tipo de desequilibrio que esteamos a experimentar. Gústame velo desta forma porque non se considera á persoa irreparable ou defectuosa. Penso que o humorismo comprendía que o entorno e as condicións de vida das persoas eran a causa do seu malestar mental. Non era cuestión de que ao paciente lle faltase moral ou disciplina. Aínda que iso non quita que a cultura hexemónica da época si que criticase aos seus individuos con patróns estandarizados.

Por suposto, non podemos seguir botando man desta teoría para ofrecer un adecuado coidado. Por fortuna o coñecemento evolucionou moito e a complexidade coa que comprendemos o comportamento humano tamén. Con todo, é unha ferramenta ideal para introducirse na creación de personaxes redondos.
Reaccións do Fediverso
2 Outubro, 2025
Os trasnos e os activistas mitolóxicos arredor do mundo
Na illa de Okinawa (Xapón) chámanlle Kijimuna, ten o aspecto dunha crianza de tres anos e leva o cabelo de cor vermella intensa. Na península do Labrador (Canadá) os Innu falan de Kuekuatsheu, un pequeno mamífero carnívoro que se asemella a un osiño con mal xenio e musculoso. No norte da penínusla ibérica, puxémoslle o nome de trasno, trasgo ou tragu a unha criatura humanoide de cor verdosa ou amarronada con orellas puntiagudas que acostuma a facer picardías.

Cada cultura ten o seu personaxe que representa a necesidade dun caos controlado que mostre unha perspectiva diferente e así abra novas vías de pensamento e reflexión. Os gregos tiñan aos sátiros e os romanos aos faunos, ambos cun corpo que era metade humano e metade cabra. Os celtas irlandeses botan da man das fadas (sidhe) para exemplificar a eses seres divertidos e caprichosos capaces de outorgar bendicións ou causar desgracias. E na espiritualidade Yoruba dáselle o nome de Eshu, entre outros, a un importante mensaxeiro da divinidade que resulta imprevisible que se mostra áxil e disposto a ser retado.
```
Traviesos, erráticos, divertidos, inesperados, caprichosos, temperamentais.... Coa capacidade de resolverlle grandes dificultades ao humano ou de poñerlles complexos atrancos. Xenerosos e vingativos. 
```
Non importa que cultura antiga estude que acabo atopando un personaxe con estas características. De feito, non só todas elas lle deixan un oco na súa mitoloxía e espiritualidade, senón que se lles presta unha atención especial.

Estes seres son, con frecuencia, os protagonistas de historias contadas con obxectivos educativos. Non son historias sinxelas, prestan unha base para a reflexión. Estes bromistas simbolizan a capacidade de adaptabilidade e supervivencia do ser humano, a miúdo empregando a intelixencia e o humor para navegar e desafiar as normas sociais.

Teñen tamén un marcado sentido da xustiza con principios moi asentados que defenden con bravura. Se os límites do que protexen son transgredidos, non dubidan en reaccionar con ímpeto e ferocidade ata que se restablece o equilibrio.
```
Non se asemella todo iso ao activismo?
```
É ben sabido que a nosa sociedade actual mora lonxe da espiritualidade como se esta fose unha debilidade, e non un complemento, para o pensamento científico. Os gobernos e autoridades están castigando e perseguindo a activistas que ousan desafiar as normas para denunciar causas tan xustas como a climática ou a palestina. Apoiando esa contrariedade o groso da poboación cuestiona os métodos do activismo, que si estragar un cadro do Museo do Prado é un acto inadmisible, que si deter un acto deportivo como a volta ciclista é problemático…Todos eles actos pacíficos pois afástanse da revolución tradicional que se mal non lembro era armada. E mentres tanto, os desastres naturais repítense e os mortos en Gaza aumentan porque antepoñemos un obxecto artístico ou un entretemento televisivo á vida de miles de millóns de persoas.

Segundo as culturas antigas, os límites dos dereitos humanos universais non poderían ser atravesados sen que os temperamentais bromistas fixesen algo ao respecto. A sabedoría parece dicirnos que a rebelión feita con gusto e alegría, é o mellor camiño para defender os lindes da humanidade, da empatía, da sensibilidade. No canto de encadear a dúas activistas por emporcar un cadro, ou a un cantos rapaces por entorpecer unha carreira, podemos culpar aos trasnos pois sendo protectores da natureza ao seu particular estilo, non cabe dúbida de que terían moito que dicir.
Reaccións do Fediverso
24 Setembro, 2025
Galicia: o territorio que se vende barato e se paga caro

Vivimos nunha terra fermosa chea de recursos que nos alimentan e nos gorecen, que permiten e fomentan a vida. Todos son importante e necesarios e todos están sendo mal xestionados. Neste artigo non quero buscar culpables, aínda que se me ocorran moitos nomes. Tampouco desexo facer mal sangue ou xerar frustración. Gustaríame que estas liñas sirvan para espertar conciencias individuais que constrúan en colectivo unha cultura do territorio, semente para unha transformación do mesmo, cara a sustentabilidade e o coidado do planeta.

Os catro elementos da vida e da natureza

A táboa periódica describe máis de cen elementos coas súas características. A química conseguiu converter en matemáticas a composición do noso ambiente facilitando o cálculo e análise de calquera partícula que nos rodea. E aínda así, abondan os mesmos catro elementos de sempre para ensinar as leccións máis importantes.

AIRE

Dende que a humanidade camiña sobre a Terra, do aire sacamos osíxeno que nos permite respirar e converter en enerxía aquilo que comemos. Hoxe en día, se sopran os ventos adecuados, tamén nos pode proporcionar electricidade.

Mais o aire chega a miúdo cargado de dióxido de carbono e outros químicos que non lle deixan aos nosos pulmóns sentiren unha vida digna creando enfermos crónicos que nin se recoñecen socialmente nin se lles apoia. Os eólicos, eses xigantes que prometen un futuro “verde”, aparecen sen planificación ningunha, nin para buscar o lugar axeitado onde asentarse nin para ter en conta o seu desmantelamento unha vez caduquen algúns dos seus compoñentes convertendo a posibilidade dunha enerxía limpa nun novo negocio baseado no abuso de recursos e no acúmulo de desperdicios.

O aire pasou de ser a fonte da nosa respiración a converterse no vertedeiro da industria ou nun recurso que vender a bo prezo mentres que os habitantes de Galicia e a maioría do mundo en xeral, se ven obrigados a pagar un alto prezo que se cobra na súa saúde e no seu ben estar ambiental.

AUGA

Se hai un elemento que confiemos como indicador de vida, ese é a auga. A auga como molécula sinxela necesaria para formar outras máis complexas. A auga que regula as temperaturas e humidece o ambiente. A sustancia que permite o transporte de nutrientes a través do corpo e polo aire, duns a outros. Dous litros de auga ao día, din as recomendacións, xa sexa bebida ou consumida en alimentos.

O esteiro, o regato, a fervenza… A poza, a lagoa, a fonte… Os ríos, a ría, o mar… Son a base do traballo de milleiros posta en risco polo beneficio dunhas poucas empresas que non asumen responsabilidade. En auga limpa mídese a supervivencia do ser humano e de calquera outra especie de tantas das que dependemos. A defensa da auga non é máis que autodefensa.

TERRA

Po. Pedras. Raíces, sementes, fungos, bacterias, insectos, miñocas, toupas, ratiños… Leituga, tomate, trigo. A vaca que pace, o año que mama, o cabalo que trota. A terra é a orixe de toda a vida, desa vida que xurde coa axuda da auga e do aire, limpos, por suposto. E seguimos a identificala con sucidade, coma se a porcelana non viñese do barro.

O solo está intoxicado, do mesmo xeito que os nosos corpos rezuman contaminación, o chan sofre desertización. Profanamos a terra con minas innecesarias para obter minerais como o litio que acumulamos en vertedeiros por pura lacazanearía de non reciclalos, porque seica resulta pouco lucrativo comparado con explotar fincas desvalorizadas pola ignorancia dos seus propietarios.

A terra segue esperando a que miremos para ela e vexamos máis alá dos nosos fociños pois ela desexa mostrarnos a beleza do subsolo. A vida que se agocha baixo os nosos pés e que tamén forma parte da totalidade do noso fogar.

LUME

O que nos quenta e nos proporciona conforto. Transforma unha cociña nun lar, unha casa nun fogar. Con el, comezamos a cociñar e seguimos facéndoo. Alimentámonos e desenvolvímonos como especie adquirindo capacidades que nos permitiron adaptarnos. E agora, debemos temelo, porque o lume que nos quentaba hoxe escapa ao noso control e provoca incendios debastadores.

O manexo dos montes está baseado nun modelo de monocultivo que está probado como a causa principal dos incendios debido á imposibilidade de limpeza forestal necesaria para o mantemento do sotobosque, ou simplemente pola desaparición de ambientes húmidos que frearían o avance das lapas.

Fitamos mirando para o lume fascinados como cando eramos cativos, atemorizados polas consecuencias que o seguen, e volvemos facelo cada ano a pesar de que a solución só precisa ser aplicada.

Os cálculos dun mal negocio

Hai quen vende o seu terreo ou a súa alma ao primeiro que lle dea unhas moedas poñendo a súa propia subsistencia e a dos seus veciños en perigo. Hipotecan o futuro de aqueles aos que chaman “lacazáns” para logo nin sequera facer un bo negocio. Buscan o carto fácil porque non aprecian o valor do seu territorio. Non saben que o seu pequeno monte, o cal para eles só significan uns miles de euros de eucalipto pasados quince anos, é moito máis importante, é a posibilidade dun aire limpo que respirar, é auga que se depura de forma natural, son animais que pechan o ciclo de vida, en definitiva, o seu sustento.

Photo by Jakub Żerdzicki on Unsplash

Milleiros de persoas carecen de acceso á terra por falta de recursos económicos ou por outras cuestións políticas, mentres que uns necios deciden vender os seus terreos a empresarios que xa posúen medio planeta. Se o territorio non vale nada porque o están a mercar a moreas aínda cando non teñen un uso específico para el?

Se cremos que se deben poñer eólicos porque a transición ecosocial é necesaria, temos que asegurarnos de que se fai tendo en conta as persoas e á biosfera. Doutro xeito, nin é eco, nin é social.

Se pensamos que a industria é necesaria para o progreso do noso país, temos que preocuparnos de que sexa beneficiosa para a poboación máis vulnerable. Doutro xeito, só progresan os que xa teñen de máis.

Se pensamos que o manexo de minerais raros é un bo negocio, temos que procurar que o seu beneficio económico non supoña unha fonte de contaminación innecesaria. Doutro xeito, só nos están a roubar para logo cubrirnos de lixo.

Regalarllo todo a uns cantos obsesos de poder non é a forma de mellorar. A non ser que sexas tan inxenuo como para pensar que unha vez obteñan todo o poder sobre o territorio van a ser benévolos coas formiguiñas que vivimos nel.

Precisamos daquela construír unha cultura do territorio que terme de que os catro elementos da natureza fiquen en constante equilibrio e permitan así o adecuado desenvolvemento da vida, no planeta e en Galicia.
Reaccións do Fediverso
17 Setembro, 2025
En Palestina está o futuro do teu fogar, a túa familia e a túa vida.

O cambio climático é un síntoma da enfermidade de avaricia máis coñecida como síndrome capitalista, o xenocidio do pobo palestino non é máis que outro.

Todos estamos coa causa, escóitase dicir á maioría que fica en silencio, as guerras non gustan a ninguén, como si se tratase dun suceso alleo a nós, como si non nos afectase directamente. O xenocidio do pobo palestino non é unha atrocidade de ocorre a miles de quilómetros, é algo que se desenvolve a diario nas nosas vidas. Trátase dun sistema socioeconómico que se sustenta na violencia indiscriminada e na explotación máis eficiente. Un capital que para sobrevivir ao fin do sistema que o xustifica precisa da guerra como o ser vivo da auga.

Recentemente, Netanyahu fixo alarde dun delirio enmascarado de sentimento relixioso que ameaza ao pobo de Israel coa súa autodestrucción en base a unha esperanza pouco realista de que un salvador mitolóxico (o mesías) o veña a salvar. Como argumento para un filme de Marvel está moi ben, no entanto, á hora de dirixir un país resulta unha loucura.

O estado zionista de Israel busca a loita definitiva contra o mundo enteiro a través do sacrificio humano de nenos palestinos. Incapaz de vencer a vontade dun pobo que resiste aínda nas condicións máis precarias, Netanyahu decidiu empregar a desesperación como estratexia de guerra. Pouco a pouco a súa corrupción política foise desvelando e non só o seu posto como presidente perigaba, tamén a súa liberdade, polo que se viu entre acorralado. Tal como conta o relato do xeneral chinés, cando viu que o combate chegaba ao seu fin e a derrota era inminente levou ao seu batallón, neste caso a un país enteiro, ata as beiras dun río, o río da decencia humana. Ese día foi no que tras crear e incentivar a organización de Hamas, decidiu empregala como chío expiatorio para inicial un xenocidio. Á beira da indecencia onde se desprezan os dereitos humanos, ignorantes da posibilidade de se rendiren, os seus soldados e cidadáns israelís atopáronse cunha encrucillada, a crueldade xa comezara e eles non eran nin conscientes de que as súas mans estaban cheas de sangue.

Cando estas a piques de perder unha batalla como é o caso da carreira política de Netanyahu, podes renderte e aceptar a túa derrota ou podes guiar aos teus soldados ata colocalos entre a espada e a parede para que decidan loitar ata a morte. Nunha das últimas enquisas deuse a coñecer que o 47% dos israelís están de acordo con exterminar aos seus inimigos, actitude que lembra moito ao caso do guerreiro que pelexa pola súa propia vida. Os israelís non loitan pola súa propia vida mais si por defender a súa identidade, o seu ego. Durante anos permitiron o asasinato de seres humanos, e en particular, de crianzas, afundíndose na miseria espiritual e emporcallando a súa moral. Chegados a este momento, recoñecer o xenocidio do cal son partícipes xa sexa por intervención directa como por neglixencia é incriblemente doloroso, que lles queda, pois, mais que prestarse voluntarios a colaborar no delirio relixioso do seu ditador. As crenzas relixiosas sen autocrítica converte ao ser humano en presas de psicópatas na procura de servos descerebrados. Así que, si, os turistas israelís que este verán xeraron alborotos por todo o mundo probablemente non crean que matar nenos está ben, o máis seguro é que non queiran recoñecer que é iso o que co seu silencio levan tanto tempo facendo.

Porén, a hipocrisía non se limita ao pobo israelí, o mundo enteiro, aferrándose ao capitalismo, un sistema económico inherentemente antidemocrático, non fai máis que lexitimar o que ocorre en Palestina. Este xenocidio, xunto con outras moitas guerras que houbo e aínda hai como a de Xemen ou Sudán, trátase dunha representación relixiosa do aceleracionismo , esa corrente de pensamento promovida polos capitalistas que non só se negan a deter a explotación que produce o crecemento económico infinito senón que apostan por pisar o acelerador e xerar unha situación aínda máis nefasta mentres confían en que o desenvolvemento da intelixencia artificial resulte nunha singularidade que nos salve a todos. Outro mesías que, si ben este non está vivo nin ten corpo de carne e óso, si consume enerxía e precisa de recursos como metais e minerais de terras raras para existir; é dicir, unha idea co mesmo grado de delirio tendo en conta o contexto da crise climática.

O xenocidio do pobo palestino une ao pobo israelí que ansía atraer a un mesías que os salve de confrontar a realidade. O cidadán que apoiou o sistema capitalista como xerador de prosperidade e observa como as novas xeracións se vén privadas do básico e só esperan máis precariedade, teme recoñecer a súa equivocación e busca crear ese mesías soñado co impulso tecnolóxico que o capital considera conveniente impulsar. E que pasa cos resto? Cos que espertamos do soño, cos que saímos do delirio e desexamos avistar a realidade que nos alberga co fin de responsabilizarnos e crear un futuro mellor? Que podemos facer?

Os movementos sociais do pasado foron tradicionalmente acompañados de violencia. Para moita xente a revolución semella ir sempre acompañada do adxectivo “armada” pois a protesta pacífica non se lles presenta suficiente. Non se lles pode culpar sendo que incluso nos países máis democráticos do mundo vemos como o noso voto non cambia en demasía as dinámicas estruturais da sociedade. Non por iso debemos abandonar a protesta e manternos afastados da violencia, a única maneira de facerlle fronte á crueldade é mantendo a coherencia entre o noso discurso e as nosas accións.

Se optamos pois polo camiño da paz, as regras non foron escritas. É un proceder que precisa ser inventado, os seus métodos chegan ata onde chegan porque non foron aínda desenvoltos. Insisto, non por iso debemos desistir, pois o existe o camiño incluso cando nós descoñecemos a ruta. Por sorte temos compás, fío e agulla. Miramos ao norte que é a procura dun mundo baseado na paz e fiamos redes sobre as que poidan caer aqueles que o sistema deixa caer entre as gretas. Resistimos a tentación de converternos en servos da rabia e a avaricia. Dedicamos tempo a imaxinar a alternativa, a falar dela cando lidamos cos que desesperan para que eles tampouco caian nas trampas do ego. E seguimos protestando pacificamente cada día que temos a oportunidade de facelo, sempre opoñéndonos ao xenocidio do pobo palestino sen favorecer o delirio de guerra relixiosa dos seus asasinos.

Pero non abonda con iso, non chega con alzar pancartas ou escribir artigos de blog. Non abonda con saber que o sistema debe cambiar, non chega con desexar o cambio, o cambio hai que propicialo. Por sorte, vivimos inmersos no capitalismo, e do mesmo xeito que nos ten agarrados, tamén depende de nós. O capital depende da nosa forza de traballo, do noso consumo, da nosa cooperación. O capital ten máis que perder do que realmente cremos nós. A bolsa baséase nas nosas crenzas, no momento que deixamos de crer nas súas compañías, estas deixan de existir en cuestión de días. Se deixamos de consumir os seus procesados envelenados, estes deixarán de ser producidos. E sobre todo, no momento que deixamos de traballar para eles, o seu capital podrece.

O traballo é a fonte de riqueza do ser humano, non porque se venda aos capitalistas, senón porque con el moldeamos a realidade material pero tamén a inmaterial. Non podemos continuar ignorando o poder que si temos para deixarnos fascinar polo poder que o 1% da poboación acumulou a costa de nós lles fiar o noso tempo de vida. Ser intolerantes co capital mal invertido é urxente pois trátase da plusvalía que fai uns séculos o ser humano soñaba con inverter nun futuro máis igualitario e sostible que nos permitise desfrutar máis das nosas vidas.

Se temos a posibilidade de traballar menos para o capital e decidimos pola contra inverter esa forza de traballo en construír redes e en transformar a cultura da Terra, temos daquela un poder de acción enorme, temos a capacidade de cambiar as cousas.

Deixar de traballar para o capital maniféstase de moitas formas. Modificar o noso consumo para consumir menos e mellor redirixe o fluxo de diñeiro cara proxectos transformadores e alimenta a procreación doutros similares. Boicotear a grandes emprezas é crucial. Escoller o emprego segundo a pegada que deixa na sociedade e non o estatus social ou económico que a un lle proporciona forza ao capital a apostar por inversións aliñadas cun futuro igualitario e sostible. Rexeitar empregos que ofrecen grandes cantidades de diñeiro por levar a cabo proxectos nocivos é crucial. Ser valente á hora de tomar este tipo de decisións ten moita máis significancia da que se lle está a dar. Unha soa pinga de auga non molla, iso é certo, pero non podemos esquecer que a goteira que nos inundou o faiado estaba feita de moitas pingas de auga individuais que persistiron en facer uso da mesma forza de gravidade da que todos desfrutamos. Insistir no punto débil do capital, e por ende do financiamento de Israel como estado xenocida, é crucial.
Reaccións do Fediverso
10 Setembro, 2025
O luxo non é arte

A miúdo confúndese a abundancia do luxo coa creatividade cando en realidade se trata dunha escolla consumista carente de creación. Non podemos deixarnos enganar por gaiolas de ouro. Repítese con frecuencia esa frase inatribuíble de que o artista é aquel que baila encadeado, porén esa cita non ten en conta as gaiolas de ouro, que son as cadeas da liberdade artística e non as áncoras para mirar o mundo con outros ollos como esa expresión filosófica pretende ilustrar.

O exceso (o luxo) non é arte porque, de feito, é o contrario. Axústase á cultura hexemónica que é o capitalismo e por tanto non transgride as normas sociais ou os canons de beleza. É unha farsa interpretada para aqueles que perderon o contacto coa esencia do ser humano e buscan na opulencia como cubrir un oco que levan no peito. Xustificalo con flores, enchelo de chocolate, anestesialo coa temperatura precisa para a estancia, aloumiñalo coa textura perfecta das sabas. Máis, máis e mellor. Nunca é suficiente para saciar o becho que todo o consume.

Tampouco a elegancia que responde a unhas regras preestablecidas pode ser arte, simplemente, porque non di nada. Máis ben oculta. Agocha a verdade do corpo espido que todos somos e poucos aceptan. Trátase dunha demarcación de territorio social para mostrar a xerarquía que nunca intenta descompoñer. Unha máscara que nos impide ver a autenticidade, aquilo que é o máis fermoso.

A beleza do detalle fóra de lugar, das liñas tortas, das engurras onde non deberían estar, pérdese entre os espellismos do luxo e da elegancia. Que fácil é pagar con diñeiro unha estética segura, un deseño que no seu aire arriscado nunca reta o status quo nin se enfronta ao perigo que supón non ser aceptado. Sinxelo é que outros dean a súa enerxía para escoller os trazos, os fíos, o papel; mentres o carto, os “carteirados”, deciden se iso é profesional ou amateur. Acaso o artista deixa algunha vez de ser amateur? Acaso o artista verdadeiro convértese algunha vez en profesional? A arte non responde a profesión ningunha, dá igual a como se paguen o papel, o fío, o trazo.

O luxo non é arte, nin a pode enxendrar. A arte reside na relación do humano co seu entorno, e o luxo é a manifestación do individualismo consumista, a forma máis exacerbada de alienación que existe na sociedade, pois estando aí e sendo tan agresiva, semella que a maioría é incapaz de vela progresando na latencia coma un virus famento.

A inspiración tampouco está no luxo. Non está nunha comida feita por un xefe de cociña profesional, nin en necesidades cubertas por pequenos seres máxicos que pululan sobre nós. Está nun xantar feito con amor e servido cunha conversa interesante. Está en recoller e dobrar con demora e delicadeza a roupa quente que secaba baixo o sol de verán. Buscar esa mácula imborrable que resiste os lavados, que te frustra pero que tamén che recorda que todos temos marcas que nos afean pero que non nos fan menos válidos.

A inspiración está na mensaxe que desexa ser emitida, na historia que precisa ser contada, no mutismo que se revela estrondoso cunha mirada. Non espera na paisaxe idílica. Aparece entre a sucidade do barro que foi esquecido e do que se constrúe o corpo humano. Xorde entre as herbas machacadas que gorecen insectos pegañentos. Un ruído de movemento entre o lixo de reciclaxe, crear tensión e logo alivio ao ver que se trata só da falta de equilibrio dun cartón de leite pouco esmagado. A perfección nunca foi signo de fermosura, pois adormece os sentidos, deshumaniza, convértenos en androides que non lle atopan significado ao cosmos senón que repiten o que anteriormente foi premiado; porque a perfección non acepta o fallo e sen os erros non se atopan novos camiños que nos fagan ver o mundo doutro xeito.

A perfección sempre foi o lenzo que con aleivosía se racha para atopar nel a fermosura pendurada dunha da súas fibras. O luxo ás veces busca ofrecer esa mesma sensación pero faino cun estudo previo daqueles detalles que no pasado foron considerados artísticos esquecendo que se trata da decisión aventurada e emocional de rachar o lenzo o que eleva a ese fío pendurante á categoría de arte. Se rachas coa tea e tiras do fío para que sobresaia só porque esperas vender o produto a bo prezo deixa de ser arte e convértese nunha compracencia do sistema consumista.

O luxo é pois antagonista da arte. Non falo de ter unhas necesidades básicas cubertas, falo de ter tanto que esquezas como escoitarte, de como escoitar aos que che falan tratando de comunicarse. O antagonismo diabólico que impregna ao luxo impregnou a sociedade e camuflouse transformando pouco a pouco a nosa cultura para convertela nunha especie de ecosistema que manteña a súa existencia, a existencia do exceso e da ideoloxía individualista facéndolle crer aos artistas incipientes que sen moito fasto non se pode crear.

A vida creouse da nada. A comunidade, da ausencia de relacións. A historia, do silencio. Pero sempre escoitándose a un mesmo e o seu arredor.

3 Setembro, 2025
A plusvalía é unha falta de respecto

O mundo é limitado. As persoas, os recursos, o territorio, o tempo… Nada sobra, todo pode ser devolto á Natureza ou repartido entre os que necesitan pero non teñen. E con todo, organizamos as nosas vidas entorno ao concepto de plusvalía. Un extra que se podería empregar para mellorar o benestar xeral pero que, con total normalidade, aceptamos que sexa acumulado.

Definición de plusvalía segundo a RAG

A primeira definición de plusvalía di que se trata dun aumento de valor “por causas extrínsecas” deixándoo no aire como se fose cousa do universo, da entropía ou dun microorganismo que non vemos. As causas extrínsecas acostuman a ter nome, ás veces son unha decisión en forma de lei, e outras un abuso exercido polos privilexiados que manexan os oligopolios.

A plusvalía é unha ousadía. Na segunda acepción, coma se doutra cousa diferente se tratase, explícase o termo segundo a teoría marxista. Agora, semella que a plusvalía é un espazo en branco para a conquista do capitalista. O pensamento colonialista sempre presente nas nosas narrativas. O custo do soldo recibido polo obreiro parece non incluír o salario percibido polo empresario, o cal é denominado capitalista coma se estivese fóra do importe dedicado aos salarios. A miúdo esquecemos que o traballo de xestión do capitalista está con frecuencia remunerado, pero é que cando non o está débese a que non achegou absolutamente nada, só números nunha conta bancaria. A riqueza que xa posuía e que tiña acumulada collendo po, móvese para aumentar en tamaño sen xerar ningún tipo de beneficio á comunidade, sen ofrecer nada á sociedade que se esforzou para que esa abundancia existise.

A plusvalía é o síntoma principal dunha enfermidade parasitaria. É unha manifestación de delirio, a falsa idea de que hai demasiado osíxeno na atmosfera, de que sobran peixes nos océanos ou de que a terra pode ser explotada ad infinitum.

Durante moito tempo o feito de durmir resultábame frustrante, coma se estivese a perder o tempo. Unha loucura, en efecto. Hoxe xa non penso así, agora é o que máis valoro. Antes de organizar o día sempre comprobo que descansei adecuadamente, pois cheguei a comprender que sen o descanso non se pode vivir.

O razoamento tras da idea de que durmindo se perde o tempo non é moi distinto á plusvalía. Inmersa na mentalidade hexemónica que prioriza a produción atopábame con oito horas de traballo, oito de lecer nas que tamén satisfacía as miñas necesidades básicas e “sobrábanme” oito horas de inactividade nas que aparentemente ningún resultado era obtido. A plusvalía son as indispensables horas de sono que a maior parte dos obreiros de hoxe en día non conseguen desfrutar, coas respectivas consecuencias que isto ten sobre a saúde e relacións persoais.

O dereito de asueto

A noción de plusvalía é unha falta de respecto pola necesidade de descanso, tanto do ser humano como do resto da natureza. A rexeneración da vida só ocorre en períodos de inactividade, descanso, hibernación, ociosidade, escoita, repouso…

De asueto. Creo que nunca lle escoitei a ninguén pronunciar esta palabra. Dende logo que non recentemente. Oficio, profesión, choio, labor, ocupación, quefacer, tarefa, emprego, traballo… Eses si que son termos que saen das nosas bocas con frecuencia e se escreben nos xornais. Asueto, non o oín tanto. Asueto é en particular o tempo dedicado ao descanso do traballo. Non é o tempo dedicado a cubrir as necesidades básicas de comer, beber, vestirnos, ou durmir. Tampouco inclúe a crianza dos fillos ou o coidado de persoas dependentes. Asueto é tempo dedicado á recuperación do corpo, a toda esa carne que o mercado laboral considera unha simple ferramenta de traballo pero que tamén alberga a nosa vida.

A plusvalía medida en tempo e coidados

Dende sempre existiu, mais actualmente, hai un medo xeneralizado a facerse maior, a morrer, a finalizar o noso tempo na Terra, que incomoda e atormenta a moitas persoas.

Consumimos alimentos e substancias na procura de maximizar o pracer, invertemos en produtos que prometen enlentecer o avellentamento, en actividades que nos aseguran sacarlle todo o zume a cada minuto que dedicamos, vamos en medios de transporte tan rápidos cos que, nunhas poucas horas, cruzamos un continente enteiro… Semellamos darlle moita importancia ao noso tempo e con todo deixamos que os capitalistas nolo rouben.

Escúsanse dicindo que invisten o seu diñeiro pero o seu capital foi conseguido a base do aproveitamento da plusvalía, é dicir, enganando aos obreiros para que cedesen os seus períodos de asueto, polo que o que invisten non é senón o tempo dos que precisan descansar e non poden.

A plusvalía é falta de coidados. Mentres que lle permitamos a uns poucos amontoar o tempo dos demais para construír naves espaciais turísticas ou rañaceos de ouro, non conseguiremos crear unha sociedade que poña os coidados no centro. A diferenza entre o tempo de traballo mínimo requirido para resolver as necesidades básicas dunha persoa e o tempo real demandado polos capitalistas chámanlle plusvalía porén son os coidados que non se lle dan aos maiores, a atención que non se lle presta ás crianzas, a reflexión que non se fai para así non cambiar o sistema que nos rexe.

Mais pódese reclamar a plusvalía, e si ter tempo para coidar dos maiores, si ter atención que ofrecerlle aos máis novos, e si reflexionar para atopar unha forma de organización que si respecte a todas as persoas.
Reaccións do Fediverso
30 Xullo, 2025
A poesía é unha acción política aínda cando non o é

O discurso que se sostén, as palabras que decidimos imprimir, publicar ou postear, son sempre unha ferramenta política.

Cando escoito a xente falar, sexa unha clase maxistral, a presentación dun libro ou un debate, non podo evitar analizar cada unha das súas palabras. Aínda que ás veces si que pretendo escrutar o discurso de quen xera opinión, con frecuencia o único que desexo é aproveitar os detalles xa que o meu tipo de pensamento se estrutura do máis específico ao máis xeral e doutro xeito non sei razoar, nin aprender. Pois iso, fágoo coa intención de sacar a maior cantidade de zume mental daquilo que teñen que dicir, deprender da súa experiencia e atopar novos camiños de reflexión que se me poidan abrir.

Durante unha conversa sobre poesía que escoitei o outro día falouse de escoller as linguas minoritarias por motivos políticos, de que escribir nunha lingua cun maior número de falantes non proporciona un mellor mercado, se cadra un maior mercado si, porén cunha maior competencia tamén. A dificultade sería similar.

Tamén se falou desta arte como medio de expresión, unha persoa definiu o feito de escribir poesía como unha acción política. Explicou que a poesía é un ámbito artístico da periferia porque a narrativa absorbe a maior parte da palabra escrita deixando pouco espazo para outros xéneros literarios. Outra idea coa que fundamentou a súa premisa foi a de dedicar tempo á procura de beleza na dicción. Nun mundo que tende cara ao o utilitarismo e a acumulación financeira, a contemplación da fermosura semella unha perda de cartos e tempo.

Segundo continuou a conversa comentouse a existencia de diferentes circuítos para distintos tipos de poesía que poden coexistir sen converterse nunha competición. Tamén se definiron eses tipos de poesía como poesía con moitas e poucas capas, todas válidas no camiño de exploración dun lector.

Dende ese día ficou na miña testa a idea de poesía como acción política. Non sabía moi ben que andaba eu a procurar, pero quedara coa sensación de que non se tirara dalgún fío, de que o tema daba para afondar. Comecei a cavilar sobre o asunto, a analizar cada unha das ideas que absorbera aquela tardiña e busqueille as reviravoltas. Pensei moito e contrapuxen o sabido co descuberto. Tirei do fío. A acción política non implica un resultado. A acción política non determina unha maneira de pensar. Acción política, sen máis.

Non é o mesmo crear un produto cultural que facer da cultura un produto.

Neste mundo de neoliberalismo extremo preocúpame moito a capitalización da cultura. Existe a necesidade de fabricar un libro para que a poesía lle chegue á xente, iso é cuestión práctica. Os corpos poetas ademais de albergar a alma tamén comen, e iso custa cartos. Algúns ata procuramos atención polo instintivo desexo de recoñecemento das nosas obras.

Porén a capitalización da cultura vai máis alá da creación dun obxecto físico ou dixital co que difundir a obra cultura. O proceso no que todo calquera produto se debe ser fabricado coa intencionalidade de ser vendido é unha estreita e escura cárcere para as ideas.

Estabamos a falar da acción política da poesía, sigamos

A poesía está a ser certamente empregada como unha ferramenta política mais se observamos detidamente veremos como non sempre se fai encontra do sistema hexemónico, o capitalismo.

Comprendo que non todo o mundo se posicione. Resulta esgotador e, sostido no tempo, a saúde pode deteriorarse. Por iso respecto a forma de moverse polo mundo de calquera que non cause un xenocidio ou oprima os dereitos humanos doutras persoas. Non obstante non creo que a cultura que se crea co fin de responder a unha esixencia capitalista sexa un circuíto máis. Penso que se trata dunha forma sibilina de dinamitar a sociedade para que, aos poucos, os lazos humanos e a comunicación honesta se esvaezan sen nos decatar.

A arte e a cultura debe xurdir do fondo do peito, sen unha utilizade clara máis que a de expresar o que un sente e pensa. A posteriori pódese facer dela un produto cultural coa intención de distribuílo, por suposto. O ideal sería entregarllo ao mundo sen outra expectativa que a de achegar algo de valor, pero ata que se xeneralice a renta universal básica coido que está a cousa complicada. E no que a política se refire, non podemos esquecer que “facer as cousas mal” tamén é unha acción política. A poesía que se crea soamente para a venta non é unha cultura inofensiva, é unha cultura que pretende moldear as nosas mentes para adaptarnos precisamente ao sistema socioeconómico ao que responde.

Con isto non pretendo xulgar os traballos que lle dan de comer aos poetas, escritores, pintores, ilustradores, músicos, compositores, aos artistas en xeral. Eses traballos permítennos subsistir e xeralmente convértense nun mal menor comparado con dobregarse ás esixencias do sistema. Porén penso que, non importa se non sempre podemos levarlle a contraria ao status quo se polo menos non perdemos a esperanza de que algún día se cambiará.

Resistimos cando non adaptamos o relato para escusar unha forma de xestionar a sociedade que, a todas luces, non é xusta. Podemos insistir en que non temos a posibilidade de facelo doutro xeito para facer patente a nosa frustración e liberar os corazóns dos que nos escoitan da culpa coa que este sistema non fumiga a diario. Ser conscientes de que as cousas poderían cambiar e engadir ese desexo nos nosos discursos alivian a sensación de impotencia que a miúdo nos inmobiliza.

A acción política coñécena ben as esquerdas, pero tamén as dereitas. Estes últimos lévanse aproveitando moitos anos de considerar o seu proceder como a base da normalidade, como a imaxe da despolitización. Absorben a atención daqueles cansos da política mentres que continúan coa súa disfrazada acción política: a de destruír da motivación ou esperanza que poida facer deste mundo un lugar máis xusto e seguro para todos os seres vivos.

A acción política non sempre constrúe, con frecuencia ten a finalidade contraria. Desexa consumir todo o que atopa ao seu paso e controlar o que a rodea. A poesía posúe un gran potencial político, mais como calquera arma, o resultado depende moito de quen a sosteña.
Reaccións do Fediverso
23 Xullo, 2025