Falando de Atenas (a Acrópole e a súa circunstancia)

Cada vila garda as súas sorpresas, que non son sempre as mesmas e non afectan a todos por igual. Que se pode esperar dunha vila onde o nome do porto é Periaeus en troques de peirao, pero na que Teoria é algo máis que a expresión dun concepto, algo tan real como unha rúa en ascenso á cidadela, e na que Sintagma é algo máis doado de lembrar que o que aquelo relacionado coa lingua que se estuda no ensino medio, algo tan cotidiano como unha praza das principais? Pode que en moitas cidades gregas se poda argumentar de igual xeito, pero é en Atenas onde cobra a súa máxima expresión.
É unha cidade con protuberancias rochosas, escarpadas, no medio da chaira. En pouco espazo pode pasarse dos 60-80m de altura dominante ós 156 que marca a Acrópole, ós menores 114 do alto do Areópago ou ós máis de 200 de algunha outra rocha menos coñecida. Unha cidade que rodea alturas nun lugar que se supón debe ter sido relativamente fértil e no que hoxe hai un mar de edificios que se perde na bruma.
Unha cidade chea de metáforas, dominada na antigüidade pola Acrópole que hoxe domina parte da economía, a traverso do turismo, tras perder o dominio xeográfico no crecemento de moitas zonas cidadás. Unha cidadela que ten fama polos seus edificios, pero que impresiona pola súa muralla, alta e maxestuosa cinguindo por riba unha rocha xa alta de por si. Cidadela en obras, pode que por eso de que as ruínas teñen que parecelo e non só selo. E máis metáforas: ós pés da Acrópole, baixo o seu dominio, o ágora, a praza pública de discusión dos asuntos cidadáns, que segundo como se mire pode ser vista como ruinas ou como algo conservado como curiosidade, pero sen uso efectivo da democracia da que foi símbolo no seu tempo.
A colina máis perto da Acrópole é o Areópago. Nese lugar, ó que parece que lle ven o nome do deus da guerra (algo así como ‘lugar de Areios’) era un lugar onde se dictaba xustiza para casos de morte violenta. Novamente, fóra do ágora, pero simbólicamente tamén fóra da cidadela. Polo demáis, un lugar práctico no que se podía despeñar á xente con dar uns poucos pasos. Nembargantes, xa non pola súa falta de importancia constructiva, senón pola súa menor altura, non lle fai máis que un parche pegado ó centro capital (que non deixa de estar preto do centro da capital)
Dun xeito semellante que podería dicirse que hai castros en Viladonga ou Coaña, pero o das Grobas é diferente (sen máis, aí está o mar para marcar algunha diferencia) hai pedras en Pompeia, podendo apreciar máis á vista e mellor conservadas, ou en Roma, pero as de Atenas son diferentes, e non só por ser algo máis antigas. En particular, sóno polo que se podería chamar a súa maxestuosidade democrática, só compartida en parte por outros lugares: difícil de interpretar, pero coido que non ven mal neste caso a conxunción das dúas verbas.
Non sei cómo fixeron para construír os monumentos, pero si o que pasou para que moitos deles foran logo destruídos. Non foi tanto por non saber conservalos, como oín a alguén estes días, senón por non poder facelo, invasión tras invasión, dependencia tras dependencia e expolio tras expolio, aínda que parece que neso se levou a palma a rubia Albión, para algo está o Museo Británico de testemuña.
Atenas é xeométrica, no sentido de trazado e no de proporcións, se ben neste último os seus tres millóns de habitantes estragaron o feito no seu momento. O clima é agradable e da lugar a que a xente se mova dun xeito mediterráneo, sen chegar a impuntualidade crónica pero tampouco en xeral suxeitos a unha férrea disciplina do reloxio. Non sei por que, o anterior lémbrame a Atenas de Pericles: esforzo, xentes vixilantes coa garda alta porque non eran tempos sinxelos, e tamén cultura. Unha democracia dos privilexiados con tintes totalitarios na que o sustento era frugal, non daba para máis a alimentación dunha poboación que era abonda para que nela poidera haber unha confrontacion de ideas entre o grupo de xente libre, que compartía o poder.
Paneles solares teŕmicos para auga quente por toda a cidade contrastan menos coa Acrópole que o tren pasando ó pé do café na rúa Adrianou, modificando a impresión da maxestuosa cidade defensiva. Algo semellante ó que pasa co toque único dunha campá concreta sonando forte cada media hora cando se está no mundo dos pensamentos baixo o influxo da cidadela, entre ruinas e xente nas terrazas dos cafés. Café cargado, estilo grego.
A Acrópole, mediatizada polos ferros das obras, acumula intervencións humanas en épocas diversas, máis pasa o mesmo que co contraste das estructuras metálicas coas vellas pedras: golpea de cerca pero perdoa de lonxe. Tamén en certa forma golpea o contraste dos gregos cos turistas nas mesmas rúas nas que un músico italiano crúzase cun vendedor ambulante africano ou un tamén vendedor ambulante pero con máis medios, de orixe asiática: como non? a globalización chegou tamén a Atenas, hoxe colonizada cultural ou socialmente despois de facer posible que a cultura que enxendrou a recibira todo o mundo, e que pasara algo parello coa sociedade que herdou as súas características.
Parodiando a Ortega naquelo de ‘eu son eu e a miña circunstancia’, Atenas non é a Acrópole, mais a circunstancia na que pasa o tempo esa referencia a nivel mundial. Perto dela, debúxase no ceo craro ou sobre o fondo da noite, o mesmo que as cariátides como canon repetido: sempre iguais e sempre diversas na súa vista. Ó anoitecer, comezan as luces sinalando o que hai dentro, evitando os muros que fan o illamento, o seu levantamento sobre o nivel da vida do pobo ós seus pés… e na distancia, unha beleza diferente que na proximidade, na que é absorbida, empequenecida pola súa propia grandeza. De pronto, acéndense as luces que iluminan muralla e rochas sobre as que se basa. Unha cor máis crara engade un novo contraste. E a imaxe, doutra volta, cambia.
A bandeira na Acrópole, nunha beira. Orgullo ou prexuízo? Cara ó pasado, ó presente ou tendo en consideración o futuro? Unha bandeira nunha plataforma que ten algo de barco fantasma, espellismo que navega nun mar que non é o seu, nunha cidade que leva miles de anos evolucionado dun xeito que non o pode facer o monumento.
Póñome a ler nunha cafetería á vista da Acrópole e no libro comezo un capítulo. O seu título: “Teorías”.