Non se trata simplemente de producir electricidade con renovables, hai produtos e servizos que non se conseguen se non é con diesel ou, en xeral, combustibles fósiles. Non somos conscientes de ata que punto estamos a hipotecar o noso futuro, e máis aínda, o dos nosos descendentes. A falta deste ouro negro afectará en áreas tan delicadas como a sanidade.
Chegado o momento no que o diesel teña prezos excesivos para o común da xente pasaremonos á mobilidade electrica. Isto pode ser realizable se centramos os esforzos no transporte público e non no desprazamento individual. Así e todo, deberíamos ver certos cambios no noso día a día xa que esta transición esixe a extracción de materiais cun custo humano e medioambiental notables que para ben ser encarecería a construcción das baterías e microchips necesarios. Mais é asumible para unha sociedade enteira que comparte os seus vehículos.
Por outra banda están os servizos que dependen directamente dos derivados do petróleo. Nese caso, cando un pedaciño de plástico é insustituíble por outro material, ou cando o diesel é un elemento clave para a elaboración dun subproduto, a cousa está máis complicada.
Estes servizos, e luxos, pois así serán considerados, notarán un importante incremento de prezo que pode dificultar o acceso incluso a produtos sanitarios. Os polímeros con aplicación médica son aqueles considerados como seguros para o emprego no ámbito sanitario. Estes teñen unas características que permite reciclalos, mais iso trátase só dunha posibilidade non da realidade. O certo é que aínda que durante os procesos de fabricación os recortes de plástico que se desbotan rematan por ser reciclados reducindo así o malgasto deste material, non ocorre o mesmo unha vez son utilizados.
www.freepik.es
Unha vez estes plásticos son postos en contacto cos fluídos sanguíneos e polo tanto se converten en infecciosos, os protocolos de control de enfermidades esixen que sexan incinerados. Esta medida é a única dispoñible de forma xeneralizada ata o momento. Se ben o instrumental metálico pode ser desinfectado e esterilizado, co plástico no ocorre o mesmo. A razón pola que non se pode limpar este material e reutilizalo novamente é moi sinxela. O proceso de esterilización necesario para tratar aqueles obxectos que foron postos en contacto con sangue ou fluídos corporais require moi altas temperaturas xa que os métodos de esterilización “en frío” como por exemplo o peróxido de hidróxeno non son suficientes para este tipo de casos nos que pode haber tecido celular presente.
Con todo isto pretendo poñer en relevancia a necesidade de reducir o consumo de derivados do petróleo en ámbitos nos que prescindir del non supón unha decisión de vida ou morte xa que polo de agora existen servizos que dependen del.
A reutilización de material sanitario non sempre é posible xa que boa parte del precisa ser deseñado en plástico co fin de ter unha características particulares. O que si pode ser fabricado en metal, vidro ou papel son os embalaxes e os utensilios do fogar. Tampouco precisan de derivados do petróleo o decrecemento no consumo, a limitación de desprazamentos ou o ocio baseado no desfrute cívico da natureza. Todas elas son alternativas de vida ao alcance de todos e que aseguran o acceso universal ao coidados sanitarios.
Na novela de Resaibo Amargo, Lucía Ferro emprega o thriller como medio de divulgación expoñendo as metodoloxías da industria farmacéutica nos seus esforzos polo control da sanidade.
O discurso popular está dividido en dous. Os que defenden as posibilidades dun progreso tecnolóxico para resolver os problemas que afectan actualmente a vida na terra e os que negan a posibilidade dun futuro ecolóxico cun emprego xeneralizado da tecnoloxía. Se cadra todos teñen razón e todos están errados.
Comezamos a ser conscientes de que os problemas máis dificultosos non poden ser resoltos con tecnoloxía.
O avance do fascismo e doutras ideoloxías tóxicas non se soluciona con microchips. A conexión humana segue a ser un elemento indispensable. Pódese pensar que con máis innovacións tecnolóxicas haberá máis tempo dispoñible para aquelo que compete á capacidade humana, porén estamos a ver como a IA máis que axudar está xerando precarización no día a día de moitas persoas. Tampouco podemos ser inxenuos e crer que unha volta ao pasado abondaría para solucionar as nosas penurias xa que a situación actual non é máis que unha consecuencia da evolución social que experimentaron os enfoques do pasado.
Así pois a única alternativa e buscar un punto entre medias, un equilibrio que nos permita seguir avanzando pero sen deixar cadáveres polo camiño nin hipotecar o futuro. A tecnoloxía para o ben común será aquela que beneficie a toda a humanidade por igual, e xa de postos, a toda a vida do planeta. Un concepto sinxelo e que pouca oposición pode ter de primeiras. Mais ao reflexionar sobre elo a min xórdeme unha pregunta.
Cal é a característica básica dunha tecnoloxía para poder considerala “do ben común”?
No seu libro “Cuatro lecciones sobre anarquía y anarquismos”, Carlos Taibo admite unha certa desconfianza de cara a tecnoloxía e coincide con Zerzan en que “todas as tecnoloxías creadas por o capitalismo levan por detrás a pegada da división do traballo, da xerarquía e da explotación.” No entanto, noutra charla que lle escoitei sobre o decrecemento, Taibo menciona tres requisitos, que de ser cubertos por unha tecnoloxía particular, convértena nunha aliada deixando de ser, daquela, unha ameaza.
O primeiro requisito de Carlos Taibo é a condición social da tecnoloxía a analizar. É dicir, a quen beneficia dita innovación. Son moitas as persoas beneficiadas? Son uns poucos os que absorben todo o valor xerado? Podemos dicir que o primeiro requisito está estreitamente ligado á definición simple de tecnoloxía para o ben común. Que o beneficio chegue a moitos e sexa repartido.
O segundo requisito responde á súa natureza eco-enerxética. Con isto refírese ao consume de enerxía necesario para manter a tecnoloxía en funcionamento. Se ese consumo afecta ao estado do ecosistema que recibirán as xeracións vindeiras, daquela estamos a falar dunha tecnoloxía que sendo todo un luxo a día de hoxe, será a débeda que afectará aos nosos descendentes quen terán que pagar o prezo e os intereses.
Finalmente, o último requisito fai mención á política expoñendo o risco que supón unha tecnoloxía estruturada de tal xeito que escape a un control democrático permitindo monopolios ou actitudes totalitarias que exerzan un poder obtido a través da propiedade de dita tecnoloxía.
Estou bastante de acordo con Carlos Taibo, de feito, considero que estas son moi boas indicacións á hora de analizar e valorar as tecnoloxías. Con todo, esquecemos que o capitalismo nunca deixa de sorprendernos co seu potencial de crueldade. Se poñemos por caso unha tecnoloxía no ámbito da saúde, por exemplo o deseño dunha prótese para amputacións, penso que sería fácil de ver como pasa estes requisitos e aínda así non creo que se trate de tecnoloxía para o ben común.
Explícome.
O deseño dunha prótese trátase de algo que beneficia a un grupo vulnerable da sociedade. Calquera de nós pode formar parte deste colectivo e por tanto é unha tecnoloxía que pode beneficiar a moitos. O consumo de enerxía da produción dunha prótese é sen dúbida un custo asumible se pensamos na independencia que lle aporta aos seus usuarios pois estes non precisarán empregar outros recursos á hora de desenvolver a súa vida diaria. Se un se pode desprazar camiñando non precisará coller un taxi para un par de quilómetros. Cando chegamos ao último requisito, nese no que se estuda a capacidade de control democrático que se pode exercer sobre a tecnoloxía, observamos, que se ben a súa natureza política non impide o control, o capitalismo consegue facerse con el sexa por medio de sistemas de saúde privados ou públicos.
Non cabe dúbida de que precisamos próteses para aqueles que as precisen, mais non podemos esquecer que a discapacidade a miúdo ven por falta de accesibilidade e non por falta de tecnoloxía.
Un espazo público más accesible pode significar un cambio para un maior número de persoas, teñan ou non a posibilidade de desfrutar dunha prótese, pois sempre existirán persoas dependentes dunha cadeira de rodas.
Con esta encrucillada é coa que nos atopamos a diario. Moitos traballadores da industria tecnolóxica non teñen a posibilidade de decidir se as súas innovacións serán empregadas para o ben común ou a explotación dun mercado. É este feito o que me leva a pensar que non existe unha ampla variedade de tecnoloxía para o ben común e que as características que esta posúe deberían ser aínda máis restritivas.
Tras cavilar moito decateime de que as tecnoloxías que verdadeiramente son incorruptibles son aquelas nas que durante o desenvolvemento do proxecto non se lles deixou oco algún para a súa capitalización.
É dicir, son innovacións pouco susceptibles de ser financiadas por fondos de inversión xa que aínda sendo o seu un futuro socialmente exitoso, non o será no ámbito económico. Dito doutro xeito. o produto ou invención innovada non poden converterse en capital, nesa acumulación de diñeiro que se diferencia do ingreso pois non o precisas para sobrevivir senón que se dispón del para “xogar ao Monopoly”.
Podo entender como este requisito para a tecnoloxía pode semellar severo e excesivo, mais coido que non se acada un ben común sen uns principios esixentes que manteñan presente a interseccionalidade inherente á vulnerabilidade. Esta non é a definición oficial de tecnoloxía para o ben común, é tan só a miña forma de velo.
A dinamización cultural é unha tarefa pouco valorada. Os dinamizadores acostuman a dispor de poucos recursos pero sobre todo de pouco tempo, xa que a miúdo se considera unha tarefa para ser feita como ocio. Tamén require moito agarimo por parte dos organizadores, deben coñecer o recanto cultural que se pretende exercitar e vivir preto da poboación á que vai dirixido.
O reto definitivo, dende logo, é o de chegarlle a un grupo variado de persoas. Esta afirmación parece unha loucura. Na era da publicidade e os estudos de márketing semella lóxico determinar un público obxectivo e cinguirse a el. Esa é unha boa estratexia se o que se busca é simplemente chegar a un gran número de persoas, máis se o que se pretende é crear comunidade, é dicir, unha xuntanza na que se acolla unha diversidade de persoas establecendo un respecto mutuo e pasando un tempo agradable… Pois a cousa xa se complica.
Na maioría dos casos, observo que para acadar ese obxectivo recórrese á tradicional festa na que hai música e comida. A aposta parece asegurada. Todos comemos e todos desfrutamos da música como linguaxe universal humana. Porén, en canto me imaxino a escena, inmediatamente aparecen outros elemento que xa son moito menos inclusivos. O ruído e o alcohol deslízase nunha gran cantidade de eventos sociais. Continúa abraiándome a normalidade coa que se acepta que os nenos corran entre unha multitude ebria ou como se considera unha forma de socialización a de ficar de pé durante horas xunto a persoas coas que non podes conversar se non é a berros.
Escasean as xuntanzas nas que o alcohol está ausente ou nas que o ruído se limite a niveis aceptables para o dialogo repousado. O éxito dun encontro social a miúdo valórase segundo a cantidade de persoas que alí se amontoaron, sen darlle importancia algunha á calidade das relacións humanas que alí se estableceron. Ao igual que o laboral, trátase dun éxito máis que temos mal calibrado.
As comunidades non se forman en festivais nin en concertos multitudinarios. Poida que se expanda un dogma ou se estenda unha ideoloxía, pero esas dúas cousas non teñen nada que ver cunha comunidade. As relacións que merecen a pena son con frecuencia forxadas en espazos pequenos e de pouca importancia. Estou convencida de que as xuntanzas que precisa a nosa sociedade para restaurar os seus vínculos son aquelas que consisten nun pequeno número de persoas de diferentes idades e moi distintos modos de vida. Duran cortos períodos de tempo mais son celebradas con certa frecuencia.
A comida sempre se agradece pero o alcohol non debería estar sempre presente pois a demais de ser unha mala imaxe para os máis novos tamén se converteu para moitos na única maneira de abrirse ao mundo. A música é benvida porén non debe converter nun instrumento para ocultar o silencio. Todos experimentamos algún silencio incómodo durante unha conversa e se analizamos un pouco os nosos pensamentos e movementos durante ese instante decatarémonos de que a ausencia de ruído nos permitiu escoitar a nosa intuición e observar atentamente o comportamento da persoa que temos diante. Permítenos pensar dúas veces o que queremos dicir e fainos conscientes das nosas verborreas nerviosas. Os silencios incómodos poden dar lugar a situacións sociais ben interesantes que transformen as nosas dinámicas relacionais creando novos vínculos e con sorte comunidade.
Se o pensas, cantas veces conseguimos conectar xenuinamente cunha persoa nun entorno deseñado para a evasión?
Na novela de George Orwell a imaxe do Gran Irmán está en todos e a súa presencia pódese palpar nesa vixilancia que experimentan e sofren os protagonistas. Fose ou non a intención do autor, a figura do Gran Irmán dálle corpo a esa absoluta influencia que o mandatario dun réxime totalitario ten sobre os seus cidadáns. Sen importar o sistema económico ou o ideal político tras o totalitarismo, o control da poboación é o foco da novela.
En 2023, Sandra Newman presentou unha nova versión da novela (a cal non comentarei a non ser que me forcedes a facelo) mantendo de novo esa sensación de absoluta vixilancia e control. Os personaxes esfórzanse por ocultar as súas accións evitando ser interceptados pola crítica dun ollo que todo o ve. Esta recente novela popularizou a orixinal unha vez máis e fixo que ocupase un espazo de debate e reflexión nos medios de comunicación.
A raíz do modelo ilustrado en 1984 os seus lectores decátanse dunha serie de paralelismos coa sociedade que hoxe sostemos entre as mans. A loita pola modificación, evolución ou conservación da linguaxe, a recolección de datos persoais como armamento para o control de masas, a pos-verdade adquirindo maior relevancia que os feitos obxectivos… Unha serie de prácticas levadas a cabo por aqueles que posúen o poder co fin de estendelo indefinidamente, e se cadra, incrementalo. Nada disto é novo para a maioría dos que len estas liñas.
Tras repasar o argumento do primeiro libro e ler a versión de Newman cheguei á conclusión de que estamos a esquecernos dun detalle importante que diferencia o totalitarismo da ficción do control mental ao que estamos sometidos na realidade. Máis que no comportamento dos dirixentes e poderosos, estoume a enfocar no do seu séquito, nas persoas comúns que non podemos escapar ao dominio que exercen.
Na actualidade non nos ocultamos como o o facían Winston e Julia, hoxe en día expoñémonos desvelando todo tipo de detalles sen pudor. Con isto non estou a criticar a honestidade e sinceridade de quen desexa compartir a súa historia co fin de axudar a outros. Refírome a esa necesidade emocional ou pragmática de facernos ver, de atraer a atención dunha sociedade conxestionada. Se buscamos traballo precisamos crear un perfil que expoña as nosas facetas. Se desexamos parella faremos outro que realce as nosas virtudes e buscaremos maneira de exhibir os nosos corpos do xeito máis atractivo. Se anhelamos amizade, declaramos os nosos intereses como se a nosa conversa fose un produto de mercado máis. O caso é mostrarlle ao mundo que a nosa existencia vale a pena.
Trátase dun tipo de control moito máis retorcido que ese de 1984. Tememos o mundo do totalitarismo pensando unicamente na dominación física cando o certo é que a influencia mental é moito máis poderosa. O nazismo sábeo ben e por iso empregaba a propaganda tanto como lle era posible. A 2025 a publicidade é parte da identidade humana, o xerme do idealismo incorporouse no noso día a día ata absorber todas as súas áreas. A personalidade converteuse nunha ferramenta coa que mellorar o “branding” da túa marca persoal para así destacar nesta sociedade chea de números de IP e correo electrónicos, carente de almas e pensamento orixinal.
O control definitivo dáse cando xa non é preciso manexar ao rabaño, senón que son as ovellas as que loitan por ser escollidas. A distopía de 1984 quédase corta cando o que se está a analizar é o interior do ser humano.
Controlar o teu algoritmo, iso ao que chaman vontade, é unha responsabilidade que a maioría non quere. É moito máis fácil mirar a pantalla e esperar a que te alimenten con contido variado, rápido e cheo de emocións fortes.
Decidir que facer no día a día, e na vida, tampouco é apetecible. Para a nosa comodidade temos a relixión e a publicidade que xa nos responde a iso de “dime que teño que facer para que me acepten sexa como sexa”. Resulta terrorífico pensar en facerse un camiño propio posto que un non sabe se dando eses pasos chegará a un lar acolledor ou a un abismo de incerteza. Seguramente, tomando unha ruta alternativa non che quede outra que cruzar ese abismo antes de poder chegar a un fogar.
Éche así a vía do pensador independente. Escura, chea de preguntas, inseguridades... Porén tamén alberga un inmenso espazo para os soños, para as utopías que coa perseveranza chegan a realizarse. Os que desexan a comodidade dun algoritmo que os entreteña fai tempo que se negan a soñar. Temen imaxinar un mundo novo e non ser capaces de alcanzalo.
Somos unha sociedade infantilizada. Dino os expertos e os cuñados “opinionados”, mais non o somos por levar chichos no cabelo, camisetas de colores ou bonecos de Pokemon, senón porque non queremos a responsabilidade de decidir que facer coa nosa propia vida, o noso propio futuro, e neste caso, o noso consumo. Denegamos o valor do esforzo que supón ter liberdade de escolla. Volvémonos ardentes defensores de políticas liberais e libertarias ao tempo que rexeitamos exercer os poucos milímetros de liberdade que si temos. Preferimos consumir as fantasías que outros nos venden porque crear as nosas propias nos produce terror. Tememos esa dor xerada pola decepción, unha decepción ineludible cando se trata da responsabilidade dun mesmo. Así é que nos deixamos levar polos delirios de outros aos que responsabilizamos coa nosa vida para que chegado o momento, que sempre chega pois nunca todo sae perfecto, dispoñeremos dunha cabeza de turco que cortar con berros revolucionarios e promesas de loitas pola defensa dunha cultura que xa non é nosa, pois fai moito decidimos deixar de soñala.
A cultura está no día a día. Nas pequenas decisións que tomamos en tanto que nos organizamos arredor duns principios. Está nas posibilidades que imaxinamos, pois a cultura flúe, nunca se estanca. Se o que facemos é levar unha vida exactamente igual ao pensamento hexemónico mentres lanzamos ao vento consignas de superioridade moral, non estamos a crear cultura senón ruído.
Se desexamos crear un mundo diferente temos que comezar por escoller o que consumimos, a información que nos chega, as persoas coas que nos comunicamos, máis aínda as que escoitamos e, sobre todo, onde o facemos. Non podemos deixar que os nosos soños se convertan nun ridículo reflexo daqueles fabricados por grandes empresas que decidiron monopolizar os nosos medios de comunicación.
Exercer a liberdade sempre é mellor que falar dela.
Fai uns quince anos que rematei o instituto e as cousas cambiaron moito, o que non sei é se fun eu a que observa o mundo doutro xeito ou é o ensino o que mudou. Non me refiro aos modelos de educación senón ás sutilezas que os acompañan. Antes eu cría que o estudo era unha forma de obter novo coñecemento para medrar como persoas independentes. Agora vexo que o que ocorre nas aulas é con alta frecuencia un adestramento de soldados para o capital.
Era 2009 -a crise acababa de abrirnos os ollos a moitos e xa pouco importaba se tiñas estudos ou non, a busca laboral complicábaselle ata ao máis formado- e no ambiente xeral percibíase un medo compartido por pais e educadores que, penso, transformou a maneira na que aprendemos hoxe en día nenos, adolescentes e adultos. Un sentimento construído e deseñado por un capital con necesidade de profesionais que sucumban ás necesidades da elite coa esperanza de cubrir as súas propias.
As institucións educativas públicas e privadas deixan de lado o coñecemento e priorizan a súa actividade cara o mundo laboral preséntandose como campamentos de obreiros obedientes.
Esta conclusión a que cheguei comezou como un xerme desasosegado que foi medrando e finalmente madurou ao eu coñecer as experiencias reais vividas polos adolescentes no seus centros de ensino. Para ilustrar a miña crítica vou a compartir varios exemplos de actividades programadas dende o goberno e demandadas polo profesorado como parte das súas obrigacións.
Na clase de inglés asignóuselles un proxecto no que se xestiona o financiamento dunha viaxe a Londres.
Na materia de valores cívicos pedíuselles que dado un salario mensual pensaran o reparto económico necesario para sustentar a unha familia.
En educación física organizaron un campionato de fútbol no que os “presidentes” (xefes de equipo) teñen 16 millóns de euros para vender e mercar xogadores co fin de construír o equipo vitorioso.
Non lle levarei a contraria a aqueles que insistan en que os rapaces precisan aprender matemáticas. Tampouco aos que incidan na importancia de darlle o valor adecuado ás labores do fogar que sustentan a vida. E por suposto que non negarei a necesidade de desenvolver habilidades de xestión e organización para o bo funcionamento do día a día. A miña crítica non vai por aí. O que realmente me preocupa ten máis que ver coa corrupción da infancia e adolescencia.
Certos partidos políticos e algúns proxenitores consideran que non lles debemos falar á mocidade nin de sexualidade nin de morte ata que sexan adultos, pois cren que facelo antes de que se vexan expostos polo discorrer natural da vida é practicamente forzalos a caer en vicios perigosos. Mais semella que ninguén ten problema en afundirlles os miolos en avaricia e envexa xa que lles falamos de diñeiro e da súa suposta importancia a cada minuto.
Non estamos daquela empurrándoos a crear unha vida na que a ansia de acumular non os deixe desfrutar das virtudes da colaboración?
Non os estamos a privar de desenvolver unha xenerosidade e compaixón que, tal como demostra a antropoloxía, foron o xerme da nosa civilización?
Ao fin e ao cabo a sexualidade e a morte é algo que sempre estivo aí como parte da existencia humana, mentres que o diñeiro é unha invención utilitaria cuns poucos miles de anos.
O programa educativo está deseñado co fin de crear empregados útiles para a cadea produtiva e consumidores ansiosos que a fagan xirar. O que este programa non ten en conta é que o sistema sobre o que está apoiado estase quebrando a pasos axigantados. Pronto non será máis que un pozo onde afogarán os soños e esperanzas inxectados na mocidade dende a educación.
O mellor exemplo é a recente introdución da materia de intelixencia artificial. Falamos dunha rama das ciencias tecnolóxicas que aínda está en desenvolvemento. Non se coñece ben como pode servir ao ser humano e tampouco se sabe a viabilidade da mesma a logo prazo xa que ten un alto custo enerxético o cal incrementa a desfavorable situación climática na que nos atopamos. E aínda así, sen nen sequera entender como funciona un ordenador, un sistema operativo ou mesmo un simple campo electromagnético, os mozos de 4ESO están a cursar esta materia.
Daquela a pregunta xurde: que se está a facer nesa hora lectiva? Estase a emitir publicidade masiva nas mentes de futuros consumidores. Faise, ademais, no momento perfecto posto que aínda non teñen a madurez suficiente como para comprender que se trata dunha burbulla do mercado como tantas outras que houbo e explotaron.
O Estado semella contentar ao capital a toda costa por iso aquelas persoas que dedicamos tempo ao ensino e crianza non nos podemos deixar levar polo efectismo capitalista. Debemos centrarnos en educar no coñecemento universal en verdadeira liberdade e aproveitar o que si podemos controlar: os xogos e os supostos cos que educamos á mocidade.
Vouvos a contar como explorei a miña creatividade dun novo xeito grazas a empregar unha ferramenta de maquetado que respeta a miña arte.
Latex pasou de ser unha ferramenta técnica para facer a “parte aburrida” do maquetado a converterse nunha fonte de creatividade coa que conseguín darlle á miña última obra un valor engadido digno das vangardas.
Son escritora de libros, especie en perigo de extinción a pesar da súa numerosa poboación; e nos meus comezos, experimentei dificultades para entrar no mundo editorial por falta de habilidades sociais. O illamento social, o que se supón que é unha característica común e ata necesaria para esta profesión, tornase como un gran impedimento no mercado laboral, e máis aínda, no editorial. Buscando unha alternativa que se adaptase á miña forma de ser, dei coa autoedición.
Nos primeiros libros botei man do enxeñeiro máis achegado para o maquetado do texto. Ao non coñecer as ferramentas informáticas necesarias para a tarefa limiteime a observar o proceso e a asesoralo cos detalles de estilo e gramática que se debían respetar ou con algunha que outra particularidade no que a estructura se refire. Este primeiro contacto con Latex, como observadora e fugaz modificadora, serviume para perderlle o medo e comezar a descubrir que posibilidades ofrecía.
Latex é unha ferramenta dixital coa que poñer bonito ese texto que tanto traballo che deu cavilar. A través de comandos indicas como queres ver o texto para que logo o programa o interprete con maior precisión e coherencia ao longo de todo o documento.
O asunto complicouse cando dedicín escribir un poemario, de súpeto o traballo de maquetado multiplicouse considerablemente. A colocación de versos, de palabras, de espazos… O maquetado mostrouse ante nós como unha gran cantidade de tarefas que non podían caer sobre as costas de ninguén máis ca min, pois era eu quen debía tomar as frecuentes decisións indispensables para a organización do contido.
Aviso para enxeñeiros: a linguaxe técnica non vai a conincidir cos nomes que como usuaria media me fun inventado durante o meu proceso de aprendizaxe. Os humanos terrenais precisamos entender as cousas ao noso xeito.
Daquela tiven que aprender a colocar os versos no seu lugar empregando os “indicadores” propios desta ferramenta. Dalgún xeito este forma de traballar lembroume a unha peza de teatro onde indicas o nome de cada persoaxe antes de escribir o seu diálogo. Xogando cos persoaxes básicos aos que chamei Señora Cursiva, Señor Subliñado ou Dona Negriña descubrín que había outras opcións: moitas! Comecei daquela a explorar a localización das palabras: que se centrado (un pedazo do verso por aquí), que se o outro identado (outro por alá) ou achegado ao lado dereito… Pouco a pouco vin como podía formar debuxos sinxelos empregando uns cantos “indicadores”.
Logo, no meu afán de “fuchicar a ver que hai” atopei a gran selección de realzados que posibilitan aumentar o espazo entre letras ou poñer maiúsculas do tamaño das minúsculas. Podía modificar o texto prácticamente ao meu antollo, con límites (como as cadeas do artista que baila entusiasmado) e con absoluta liberdade dentro deses muros. Fantasía! Iso era o que era: Fantasía editorial!
Nos editores de texto convencionais como o Word ou o LibreOffice dependes do teu ollo polo detalle para evitar pequenos erros que indignan ao lector puntilloso pero que teñen pouca relevancia artística. Con Latex podes centrarte na creatividade e confiar os detalliños técnicos ao software.
De súpeto, decateime de que con todas estas posibilidades podía transmitir aínda máis detalles que aqueles ditos polas palabras. Podía alzar a voz ou bisbar, podía empregar un ton de voz seco ou doce. Todo elo simplemente escollendo con sensibilidade artística as ferramentas que ofrece Latex, un software libre dispoñible para calquera.
O maquetado acostuma a ser un traballo relegado aos técnicos, aos editores que aseguran unha corrección e estética adecuadas para a venta do producto, porén o certo é que se algo nos ensimou Michael Ende con A Historia Inteminable é que os artistas debemos implicarnos en todos os niveis do proceso porque existe arte e creatividade agochada en cada recanto.
Se desexas ver e desfrutar do resultado desta aventura miña co maquetado podes facerte cunha copia do poemario Laídos Cardíacos visitando a Tenda de Eoditorial ou luciaferro.es
Este trátase dun relato para lembrarnos a todos que estamos a tempo de crear un futuro amable para todos, que pinta diferente pero promete tanto como desexamos. As imaxes que nos creamos na mente definen a dirección que escollemos. As decisións que tomamos veñen dadas polo destino que esperamos acadar. Creando relatos esperanzadores podemos chegar a un futuro que así o sexa.
Amencía aos poucos. Era o derradeiro día de inverno, unha desas mañás nas que se pode desfrutar dun radiante sol primaveral e a friaxe xa non é tanta. Paca sorbía o seu café envolta cun chal de la de ovella e sentada nos chanzos situados enfronte á porta da súa casa. O alboroto era esaxerado para aquela época, semellaba que os paxaros decidiran festexar aquel fermoso amencer.
A Paca gustáballe erguerse cedo porque eran aquelas horas as que lle permitían observar como animais diúrnos e nocturnos cruzaban os seus camiños. Unha sombra pasou preto dela e dirixiuse con seguridade ao poste que suxeitaba as caixas de aniñado de morcegos e lagarteiros. A hibernación xa rematara e os pequenos quirópteros comezaban a saír en busca de alimento. Por sorte, o mundo había moito tempo que cambiara e agora os campos de cultivo, os bosques nativos e as lagoas de apoio ofrecíanlles todo o que precisasen.
Ese mesmo equinocio facía douscentos anos do suceso que o cambiara todo: a morte de María del Mar Sagrado-Areas, a filla dun dos maiores capitalistas da industria química. Con tan só vinte e sete anos a súa vida chegou ao seu fin levando consigo a do que sería o seu fillo, supoñendo que non rematase nun aborto espontáneo como ocorrera cos dous primeiros. Ela era a segunda persoa máis rica de España naquel momento, pois a primeira era o seu pai, mais a acumulación de diñeiro non a protexera da contaminación que asolagaba as augas superficiais e subterráneas do seu país nin dos sibilinos efectos dos produtos que a súas empresas manufacturaban.
Un suceso tan tráxico como este é agora rememorado como un día cheo de esperanza xa que se trata do día no que un home con notable influencia sobre o mundo decidiu cambiar a súa forma de vida e en consecuencia a dos demais. Paca non pensa niso, ela emprega eses minutos de café para contemplar o seu fogar, para agradecer que cada mañá cacarexe o seu galo Alecio e ornee a súa burra Fátima. No que si pensa é na súa filla, que comezou os estudos superiores e agora se atopa a unhas ducias de quilómetros nunha academia rural de biotecnoloxía convivindo cun cento de estudantes e uns cantos profesores. Sofía medrou correndo polos soutos analizando cada fungo que aparecía, rolando no prado entre maceiras e apañando vermes ou sementes para ofrecerllos ás aves que se interesasen nela. O seu soño é o de coñecer a unha escribenta das canaveiras, un paxaro pequeno do que lle falara súa avoa e que nun tempo pasado estivera a piques de desaparecer.
Paca bota de menos á súa filla pero non se sente soa xa que a casa está chea e a aldea tamén. A súa muller, menos madrugadora, traballa como xestora de sistemas dixitais comunitarios asegurándose de que os servizos de entrega e recollida de froita, verdura e outros víveres locais funcionen de forma óptima. Foi a influencia desta mestura de nais a que inspirou a Sofía e a dirixiu cara unha vocación que fundise a tecnoloxía coa natureza. Fai douscentos anos parecía imposible. De feito, moitos crían que a epifanía do capitalista Sagrado-Areas esixía unha renuncia tecnolóxica que nos sumiría nun retroceso cultural. Lonxe de ser así, a nova visión do empresario proporcionoulle á natureza o apoio que existía pero non se lle estaba a dar.
Co café rematado e o sono espertado, Paca entrou na casa para facer a primeira tarefa do día. Colleu a súa tableta de traballo e comprobou como todos os sensores térmicos e químicos esparexidos pola finca marcaban rangos de normalidade. O análise bioquímico semanal das compostas e fermentos fertilizantes xa fora realizado e o resultado era positivo. As cámaras mostraban como os pericos estaban a mamar con normalidade e os tenreiros aínda durmían. Por último, abriu a aplicación do viveiro comunitario e comprobou se xa estaban dispoñibles os xerminados que solicitara. Podería ir aquela mesma tarde a recoller algunhas sementes e se cadra algunha outra planta que lle enchese o ollo.
Aínda que o sistema de monitoreo lle facilitaba o seu traballo, non escusaba a ronda de recoñecemento que facía cada día acompañada por Rabelo, o seu can, e Rafaela, unha gata persa que non fora adoptada pero que decidira que naquela casa se comía ben. Así pois, puxo as botas e colleu a vara de abeleira que acostumaba a tallar nos seus descansos. Xa tiña dous terzos gravados con motivos xeométricos. Cada inverno empezaba a esculpir unha vara e cada San Xoán torráballe os cantos na cachela para darlle unha cor afumada. A mediados do verán levábaa ao mar para limpala con auga salgada e ao chegar o fin das colleitas facíalle un axóuxere e colgáballo nun extremo. No intercambio de presentes do comezo do seguinte inverno, Paca escollía a unha persoa para agasallala con tan traballado obxecto.
Rabelo e Rafaela coñecían ben o camiño polo que se adiantaron deixando un pouco atrás á súa amiga. Paca sabía ben que Rafaela tiña especial gana de chegar á lagoa, pois alí ficaba hipnotizada observando a exuberancia da vida que aquelas augas albergaban. Fixeran falta máis de cincuenta anos para liberar o planeta da contaminación acumulada. Non é de estrañar que ao Sagrado-Areas se lle tratou de tolo esquizofrénico cando comezou a retirar os seus fondos da industria química tradicional e comezou a facer inversións de risco en negocios sostibles baseados nos principios da agricultura rexenerativa. A confianza que a xente tiña nesta práctica que nos salvou non era precisamente a que se merecía. Pódeselle escoitar falar disto á avoa de Paca cando senta no centro social, rodeada de oíntes curiosos, a contar as súas vivencias e memorias. Ela, unha muller de noventa e un anos lembra como cando era pequena aínda lle alertaban na escola dos perigos que aqueles velenos supoñía. Conta ela, que seu pai fora activista durante décadas combatendo a desinformación e propaganda que algúns antigos amigos de Sagrado-Areas se empreñaban en diseminar. Finalmente, un esforzo descomunal por parte de educadores públicos e medios de comunicación independentes conseguir achegar o coñecemento que permitiu o verdadeiro progreso humano.
Ao chegar ao cumio dunha valga, Paca fica uns minutos tratando de divisar a silueta da vila. Cas novas cubertas vexetais, os altos edificios son case imperceptibles entre o arboredo que recobre o espazos públicos. As cinco naves que compoñen o polígono industrial son o único que é capaz de distinguir con claridade debido ao aspecto característico dos paneis solares que as recobren. Recoñece facilmente a planta de reciclaxe de papel e cartón xa que é alí a onde vai recoller as caixas e bolsas que emprega para empaquetar os seus produtos. A uniformación das embalaxes fora un cambio que enrabiara a moitos pois sen ela non tiñan como destacar mais agora que a calidade do produto é o único que importa o relevante son só as mans que o manipulan. Por elo, cada agricultor, gandeiro ou artesán dispón dun selo oficial entregado polo goberno co que se pode identificar a súa mercancía. No caso de Paca, a súa marca son as súas mazás as cales son insuperables na contorna e devecidas por calquera ollo consumidor.
Baixando a valga en dirección á lagoa, o gando saudouna como se houbese días que non a visen, a pesares de que a visita Paca non falta se non é por enfermidade. Tócalles cambiar de campo pois xa levan unhas cantas semanas no mesmo cuadrante. Saca do peto o teléfono móbil e abre a aplicación de pastoreo controlado. Alí pode comprobar a que pedazo de prado lle corresponde ser abonado e polo tanto que herba será pastada. Unha vez que o ten ben identificado desconecta o sistema de alarma e o pastor eléctrico para poder abrirlles o paso cara outra parcela. Mentres elas fan o traslado, coñecedoras da dinámica que se está a xogar, Paca aproveita para achegarse ao alpendre que construíra xa seu pai e que aínda se mantiña en pé. Dalí saíu cun cepillo de púas brandas e empurrando un carriño cargado cunha gran rocha de sal. Tirou del e levouno ata a parcela na que as vacas ían a pasar as próximas semanas. Logo buscou asento nunha pedra de granito e esperou a que os animais se achegasen para ser rascados. Namentres, Rabelo estaba a ser perseguido por un tenreiro pequeno con moitas ganas de xogar e a Rafaela lambíaa unha vaca preñada coa que fixera migas daquela que era aínda unha xatiña.
Pasou un bo cacho antes de que continuasen co paseo xa que con cada acicalado Paca comprobaba que ningún animal tivese parasitos ou malestar de ningún tipo. Despois de ser ela tamén lambida por a mesma vaca preñada, botáronse de novo ao camiño ata que alcanzaron a lagoa. Nada ía facer máis que observar pois ás moreiras e framboeseiros que alí tiña plantados aínda lles faltaban uns meses para dar froito. Aproveitou a ocasión para enviarlle unha mensaxe a Sofía achegando unha video de Rabelo e Rafaela pelexando porque o can se metera na auga e chapuzara á gata. Sofía contestoulle expresando canto botaba de menos o seu fogar pero devolvéndolle a envexa a súa nai ao mandarlle unha fotografía dunha escribenta das canaveiras pousado no seu brazo. A súa filla cumprira un soño que facía douscentos anos non houbese sido posible.
Con este texto Lucía Ferro colaborou na iniciativa de relatos Ecotópicos organizada por Ecoloxistas en Acción durante o 2024.
O pasado día 5 de decembro celebrouse unha nova edición da xornada Arredor do Rural organizada pola USC e a Fundación Juana de Vega. A xornada tivo como obxectivo “achegar a xente que se está formando na Universidade ao medio rural” dixeron os organizadores Ana Cabana e David García.
Este ano tivo lugar no campus de Lugo e ofreceu os servizos de Xuvenlab para cubrir as necesidades de conciliación das participantes. A temática centrouse nas “aprendizaxes dende as voces das mulleres” tendo poñentes tan experimentadas como Mar Pérez Fra (economía aplicada) ou Elena Freire Paz (antropoloxía do S.XXI) que nos puxeron ao tanto da situación actual da muller rural.
“Que atendan á diversidade da muller no rural”
Durante a xornada fíxose moito fincapé en “deixar de asociar o rural con persoas pobres, vellas e analfabetas” como mencionou Luz, representante de Amarelante, cooperativa de cultivo ecolóxico e sustentable de castañas localizado en Manzaneda. As mulleres do campo tamén son enxeñeiras, profesoras, economistas, doutoras, informáticas, díxose repetidamente poñendo de manifesto a frustración coa imaxe negativa que se da do campo tanto nos medios de comunicación escrita como no audiovisual galego. Cando se lle pregunta sobre este tema, Bea, socia da cooperativa feminista Arabías, demanda “que atendan á diversidade da muller no rural” xa que “non é unha soa”.
Mar Pérez propuxo “mudar a ollada para deixar de ver o rural como un problema e falar del como unha oportunidade”. A súa experiencia en políticas de desenvolvemento rural levouna a observar unha deficiencia na xestión do territorio que non lle permite o aproveitamento do mesmo por parte dos habitantes xa que se precisan “liñas de actuación pública diferentes ás que se fan noutros lugares” como é o ámbito urbano.
Así o corroboraron as representantes da Asociación de Produtoras Eo Alimenta e da Asociación Darredor quen atopan frecuentes retos coas axudas e subvencións que no se adecúan á realidade do traballo e da poboación rural. “Existe un gran descoñecemento da realidade territorial, Galicia é algo máis que as sete cidades” explica Tamara do CDR Portas Abertas de Vilardevós. Desexan unha maior implicación co rural por parte dos funcionarios asignados á súa xestión, quen con frecuencia non residen no campo nin se achegan a el para tomar as decisións que o poden transformar. “Hai unha falta de fe por parte da administración” á hora de crer na viabilidade dos nosos proxectos, expresou Dora (Asociación Darredor).
“A burocracia é horrible, tremenda, insufrible, horrenda”, confesou a representante de Amarelante quen recibir o apoio e asentimento das demais participantes. Os pequenos produtores atopan desafíos constantes cando tratan de levar a cabo os seus proxectos en colectivo, comezando por o financiamento e continuando pola xestión administrativa de mantemento.
No referido ás institucións locais, Luz (Eo Alimenta) pide “que os alcaldes do rural se involucren máis na realidade da vida dos seus habitantes” para que así os produtores locais o teñan máis fácil para asociarse. Dora recoñece que o proxecto Darredor foi posible grazas a unhas “circunstancias moi favorecedoras” as cales teñen moito que ver con que “o concello de Brión quixo promover espazos de uso social”.
“A burocracia é horrible, tremenda, insufrible, horrenda”
O público tamén participou nos faladoiros e tivo a oportunidade de conversar xerando novas redes entre os emprendedores do rural do presente e do futuro. O ambiente non só era cordial senón que se notaba unha intención de colaboración e apoio mutuos. A asistencia era maioritariamente feminina o que corresponde cos datos ofrecidos por Elena Freire na súa intervención que ao estudar quen está a crear e a manter o tecido social do rural atopouse con que o mérito recae na muller. “Somos as lareteiras”, chancea, “mais é por iso polo que creamos relacións sociais”.
Cada vez custa máis loitar contra as inxustizas. A principal razón é a mala información que se nos está a dar nos medios de comunicación. Xa tedes escoitado abondo sobre as recentes manipulacións de Elon Musk na súa rede (coa consecuente migración de usuarios), ou os trucos que Zuckerberg aplica en todas as súas e que semella ignoramos por comodidade.
Non creo que Bluesky vaia solucionar o problema, penso que está a enganar a todos os seus novos usuarios con falsas promesas de liberdade que non poderá manter a longo prazo, xa que non hai empresas que se manteñan sen cobrarlle ao usuario ou sen facer del un produto. Cando o queiran ver, daquela os usuarios xa estarán acomodados e novamente sentirán a preguiza de cambiarse de rede polo que asumirán as condicións que se lles dean. Non é novo, isto xa ocorreu con outros moitos negocios que prometen e non dan ou que prometen, dan e logo quitan. Asumen as perdas ata que xa non hai competidores e logo cobran con recargo. Bluesky está a asumir perdas para recoller os usuarios perdidos que abandonan X, mais nun tempo os seus inversores demandarán beneficios, os cales, dun xeito ou outro virán dos seus usuarios. A miña única dúbida é se cobrarán polo servizo como fixo Signal no seu momento ou se ofrecerán servizo “gratuíto” como fai Whatsapp (de Zuckerberg) co fin de aproveitar os nosos datos e atención como materia prima.
Marcho das redes sociais rexentadas por grandes capitais e aséntome en amarinha.gal con toda confianza. Esta instancia de Mastodon dáme unhas condicións coas que estou de acordo, e sobre todo, no caso de desexar abandonala por unha nova, o proceso migratorio entre instancias de Mastodon non me obrigará a sacrificar as miñas amizades, os meus intereses ou a miña liberdade dixital. Poida que precise decidir que temáticas me interesan, que tipo de persoas me apetece seguir ou que contido é máis adecuado para a miña saúde mental, porén son esas características as que fan que o esforzo dea froitos duradeiros no tempo, ao contrario desa flexibilidade falsa que acostuman a ofrecer as grandes empresas de redes sociais.
E para aqueles preocupados pola difusión da miña obra ou das actividades que fago, podedes descansar. Tras avaliar diferentes mecanismos de comunicación cheguei á conclusión de que tanto en Instagram como en Facebook preciso inverter moitísimo tempo para conseguir o mesmo impacto que ten un carteliño no centro médico. En verdade, cada vez que subo un post a estas redes, estou a traballar para eles de balde e a consumir o seu produto. Despois de cinco anos de usuaria destas dúas plataformas, o boca a boca segue a ser mellor estratexia publicitaria.
Se desexades apoiarme podedes recomendar a miña web luciaferro.es onde aparecerán os meus posts e interaccións no Mastodon, asi como toda a informacion necesaria para que a vosa librería de confianza poida pedir algún dos meus exemplares.
Anímovos a que vos fagades cargo da vosa propia información e das vías de comunicación nas que vos informades. Podedes acompañarme en amarinha.gal ou podedes anotarvos en calquera outra instancia de Mastodon. Podedes ata crear a vosa propia instancia familiar se desexades manter unha absoluta privacidade. O que fagades, facédeo para ser libres e non para seguir a corrente por simple vagancia.
Podedes acudir ao meu próximo evento en Foz (Biblioteca Municipal – 19h) para falarmos e desfrutar dun recital.
