Non vos enganedes, isto non se trata dun artigo de moda, nin moito menos dunha listaxe de consellos estéticos para disimular a nosa clase social con prendas fabricadas co sufrimento doutros. Isto trátase dunha protesta en contra da perfección, de ir de domingo un luns calquera, de ter que mercar roupa cada estación ou de desfacerse do mellor chándal só porque o xabrón o descolorou un chisco.
Seguro que coñeces a frustración de meter na lavadora a túa camiseta favorita e que saia coa mesma mancha de tomate coa que a metiches. Frotas, volves a metela e sae un pouco máis tenue, mais segue a notarse o suficiente como para que a relegues a “roupa de andar pola casa”. Por que? Por que o facemos? Por que desprezamos a calor que nos dá, a comodidade que nos achega, todo por unha marca de medio centímetro froito da entropía que mantén este mundo a xirar.
Négome a continuar con esta inxustiza, que comeza no tecido branco e remata na pel de quen non se pode permitir ir de compras a cada pouco.
Un tema que me parece non recibe abonda atención en todo o debate da transición ecosocial é a roupa. Polo menos considero que non se lle está dando a reviravolta que precisa. Falamos de empregar roupa de segunda man ou mercar aquelas prendas de orixe ecolóxico que respecten os dereitos humanos. E decontado caemos no dilema de que non todo o mundo se pode pagar un xersei de setenta euros e uns vaqueiros de cento vinte. O seguinte paso é dar licencia para ser incoherentes, para que aqueles que teñan dificultades económicas non sexan xulgados á hora de acceder a roupa máis barateira e menos ética. Mais por aí non está o cambio que buscamos, non está a solución. Trátase só dun parche, dunha venda que lle poñemos ás feridas do sistema cando o sangue brota en todas as direccións.
Por iso hoxe veño a indignarme e a reclamar o dereito de lucir esas manchas que non se van. Rexeito, ademais, a proposta de empregar químicos abrasivos para eliminalas, pois do contrario non escribiría un artigo fai un par de semanas incidindo na necesidade de evitalos. Esixo poder levar a roupa descolorada polos lavados sen que a miña hixiene se poña en cuestión. Se está descolorada será que se lavou, creo eu que a lóxica aí é esmagadora. Desprezo a ditadura da “decencia estética” que non responde a criterios de saúde ou boa convivencia.
Atáscome nesta idea da mancha de tomate na camiseta branca porque penso que normalizala outorgaríalle liberdade ás clases máis desfavorecidas e a calquera que non sexa a elite. Aceptemos un fío solto, un botón perdido e reposto por outro que non pega, un tecido desgastado pero que aínda abriga, unha combinación de cores irreverente… Amarelo, vermello e rosa!
Cústame moito entender o cerebro que xulga a outras persoas por como loce a roupa, pola estética que exhibe ou pola expresión artística que ofrece a través da súa vestimenta, mentres que deixa para máis adiante a conversa profunda que realmente demostra a virtude do espírito. E a pesares da disonancia cognitiva non podo negar o feito de que, durante moito tempo, tratei de axustarme a esa “decencia estética” preestablecida co fin de non sentir as consecuencias do xuízo público.
Lembro cando estaba na universidade e contaba as moedas que levaba no peto para saber se ese día podía pedir os mesmos manxares que as miñas compañeiras ou ese día debía declararme saciada antes de tempo. O entretemento daquel grupo de rapazas coas que nunca acabei de encaixar era o típico: pasar a tarde de tendas nun centro comercial. Se a dificultade económica que eu experimentaba me facía cuestionarme os meus alimentos, podedes imaxinar o sen sentido que era para min moverme por aquelas tendas.
A día de hoxe xa non me teño que preocupar de canto me vai custar o café e tampouco preciso mirar moito o prezo da roupa, dentro duns límites, claro, que seguimos a ser clase obreira. O que quero dicir é que aínda sen sufrilo no presente non deixo de pensar nesa rapaciña que escoitaba as críticas das súas “amigas” e era incapaz de adaptarse ao estándar que a sociedade esixía dela. E non o quero esquecer, pois lembrarme dela permíteme cuestionarme a industria de roupa ética.
A roupa ha de ser ética, iso sempre, mais a cultura da moda precisa ser criticada tamén dende a estética. A beleza vai máis alá dunha mancha de tomate ou dun fío fóra de sitio. A dignidade humana vai máis alá do aspecto que un consiga ter, importan tamén cantos principios e valores persoais tivo que abandonar para poder obter un look “decente”. No que se refire á transición ecosocial da roupa, é imprescindible redefinir o estándar estético que consideramos necesario para tratar con respecto a outra persoa ou para manter unha boa convivencia, doutro xeito estaremos a dar voltas na rodiña do capitalismo sen chegar nunca a quebrala.
Cando lle propuxemos aos coñecidos de amarinha.gal falarmos sobre solarpunk a reacción foi bastante homoxénea: “Solarqué?” No Fediverso e noutros nichos do internert, o solarpunk é coñecido, é venerado como unha fonte de esperanza e inspiración. Pola contra, no mundo cotián dun pobo costeiro do norte lucense, o termo solarpunk, aínda que teña preto de vinte anos, parece acabado de inventar.
O pasado venres 31 de outubro fixemos outra das nosas xuntanzas mensuais na biblioteca municipal de Ribadeo. Desta vez o peso recaeu sobre os asistentes quen foron partícipes dun taller de reflexión e creación de futuros optimistas.
As preguntas xurdían incluso despois de escoitar a definición
Que necesidade hai do solarpunk? É tan só un xénero artístico máis? Que relación ten co mundo real?
Vivimos nun contexto cheo de ansiedade, pola crise climático-ecolóxica e polos conflitos bélicos que aparecen como setas no outono. O sistema capitalista facilítanos caer na desesperación pois tornámonos moito máis manexables cando, como nos lembrou Antonio Gregorio durante a xuntaza, na nosa cabeza se escoitan ecos de Margaret Tatcher dicindo “there is no alternative” (non hai alternativa). Pois non, as alternativas hainas e delas se falou.
A corrente que nos arrastra trata de levarnos a un futuro de dominación xerarquizado ao estilo feudal e encorchetado polos avances tecnolóxicos enfocados no control do individuo. O benestar non se contempla se non é para a elite fomentando así un ambiente de competición agresivo e violento. Non é evidente, daquela, a necesidade do solarpunk?
Precisamos un discurso diferente que lle faga fronte a esa distopía autoimposta, que rete o imaxinario creado polos gurús tecnolóxicos, os tecnobros ou os emprendedores capitalistas que nacen cunha mina de diamantes debaixo do brazo. O solarpunk é un movemento que nos permite crear en colectivo a imaxe dunha nova sociedade que nos inspire a procurar un cambio positivo para todos. É, pois, unha alternativa á idea do fado distópico do cal nos queren convecer co fin de crear indefensión ante os abusos de poder que desexan normalizar.
No presente determinamos a dirección do futuro a través das nosas esperanzas e expectativas. O camiño que tomamos só se debuxa cando coñecemos o destino ao que desexamos chegar. Para poder construír un proxecto novo precisamos debuxar o esbozo que nos servirá de guía, do contrario arriscámonos a deambular sen sentido vulnerables aos degoiros dos avarentos.
É tan só un xénero artístico máis?
Non, é un movemento que pola capacidade de influencia que posúe deixa de ser un xénero artístico para converterse nun axente transformador. Coa transmisión do solarpunk podemos inspirar, ofrecer esperanza, despertar conciencias e iniciar procesos sociais que rematen en tomas de decisión políticas.
A arte nunca é tan só entretemento, sempre leva consigo un efecto social e neste caso falamos dun tipo de arte que como finalidade última ten a pretensión de mobilizar. De feito faino xuntando persoas de todas as idades xa que a temática non se ve afectada por un tipo de emoción asociada a unha etapa particular da vida, nin sequera se restrinxe a unha problemática social concreta, abarca con gran sensibilidade a totalidade da condición humana, pois sen esta visión holística, o movemento non podería crear un futuro sustentable e agradable para todos.
Que relación ten co mundo real?
Non é pouco frecuente que se interprete a idea de un mundo sustentable tal que o proposto polas ecotopías como unha simple ficción. Unha especie de momento inspirado no que a imaxinación esaxera as posibilidades. Moi ao contrario, o solarpunk pretende aterrar na realidade aquilo que levamos décadas contemplando e que, no entanto, non chega a entrar nos debates predominantes.
Autor: Taylor Seamount CC BY-SA 4.0 https://storyseedlibrary.org/es/art/lino-zeddies-cologne-2048/
Trátase de ofrecerlle un lugar ás preocupacións reais que a poboación, as súas necesidades ou as solucións suxeridas dende a base. O progreso tende a ser entendido como algo ditado pola clase dirixente quen se asume sabe mellor que ninguén o que precisan os seus cidadáns, mais sabemos que sen escoita activa as intervencións acostuman a tratarse dunha combinación de accións políticas que responden máis aos intereses dun partido que ao dos seus votantes. O solarpunk precisamente trata de solucionar iso, a través dunha expresión artística dálle voz ao pobo ao tempo que pon sobre a mesa solucións ignoradas a pesar da súa viabilidade.
Áreas a cambiar, aquilo que protexemos e o coñecemento que transmitimos
Como vos contaba antes, o taller do pasado venres recaeu na creatividade dos presentes. Como primeiro exercicio proposto (e único realizado pola abundante participación e a consecuente falta de tempo) suxerín explorar tres preguntas que me axudan a cuestionarme a sociedade actual cunha visión construtiva. Anímovos a que as respondades vós mesmo, e se é en compaña, aínda mellor.
Cales son as áreas que desexamos cambiar?
Que desexamos protexer?
Que coñecemento desexamos transmitir?
Non pensedes que estas preguntas son escollidas ao azar. Cavileinas un bo pedazo. Non quería que a discusión se centrase na queixa, costume moi arraigada no capitalismo ou no cristianismo e que nos come por dentro sen permitirnos avanzar. Tampouco podemos falar do futuro que desexamos sen criticar o presente dalgún xeito, por iso pensei en “áreas que desexamos cambiar” xa que ao tratarse de áreas afastámonos da indignación persoal e achegámonos máis á colectiva.
Considerei importante reflexionar sobre o que “desexamos protexer” porque acostumados a un sistema estractivista é fácil esquecer aquilo que é importante e merece ser conservado para sacrificalo sen escrúpulos ante a posibilidade dun novo luxo innecesario. Centrar a conversa na base que sustenta ao ser humano e á vida en xeral é a forma de que se tome a crise climática e ecolóxica en serio.
A última pregunta, “que coñecemento desexamos transmitir”, fai referencia ao caos informativo no que vivimos, á perda de sabedoría que sufriu a humanidade debido ao colonialismo e á discriminación do coñecemento segundo este sirva ou non ao capitalismo. Recapacitar sobre a repercusión que terá aquilo que lle ensinamos aos máis novos, daquilo que deixamos plasmado en papel ou o que compartimos en masa.
Os produtos da escoita activa
Ao final deste artigo comparto convosco as achegas que fixeron os e as participantes do obradoiro. A maior parte delas abriron conversas que cruzaron a mesa intercambiando perspectivas que ían dende a visión dun rapaz de 17 anos á experiencia dunha muller de 85 anos, e por suposto, moitas outras entre medias. O respecto e o interese xenuíno pola opinión allea foi o ingrediente estrela xerando un ambiente cómodo para contribuír á actividade.
Despois de algo máis dunha hora intercambiando ideas fixemos un repaso coa intención de concretar as solucións. Para iso empreguei unha listaxe persoal que preparei como exemplo e na que tratei de incluír todas as necesidades básicas do ser humano así como as súas diferenzas. Fíxeno inspirada no plantexamento que Ecoloxistas en Acción empregou para o material didáctico que desenvolveron no último ano baixo o nome de “Nova Cultura da Terra”.
Os sete puntos que me escollín para crear un futuro optimista ao estilo solarpunk son os seguintes:
Consumo de enerxía eficiente segundo as necesidades básicas da poboación
Protección da auga: subterránea, ríos, océanos, dereito a auga
Un deseño territorial que acompaña os límites ecosistémicos
Dereitos básicos asegurados a través dunha distribución igualitaria dos recursos (limitados) do planeta
Diversidade como fortalecemento (social e de especies)
Espiritualidade enfocada nunha relación de equilibrio co resto da natureza
Educación emocional e comunicativa como pila dunha política de convivencia respectuosa
Ao afondar neste punto cada persoa sairá con solucións diferentes que se poden compatibilizar. Como vos adiantara, a continuación está a listaxe de propostas que se fixeron durante o taller. Veredes como os últimos dous puntos da miña listaxe son os que reciben máis atención. Irónicamente, na era do avance tecnolóxico o último que semella que precisamos é máis tecnoloxía. Pola contra, a maior parte dos retos que enfrontamos gravitan ao redor do vínculo humano coa natureza e consigo mesmo.
Espero que non vos deteñades só na lectura destas ideas senón que as tratedes de colocar en cada un dos puntos e incluso engadades as vosas propias. Incido novamente en que o podedes facer mellor en compaña, durante unha clase ou cos socios do voso colectivo favorito. Canto maís falemos das posibilidades que ofrece o futuro e nos deixemos de fatalismos, máis preto estaremos de poder dar ese cambio que desexamos, precisamo, e sobre todo, podemos levar a cabo.
Creación diversa e local de roupa ou música, por poñer un exemplo de produto artístico. Dar valor ao arte como propósito.
Prestarlle máis atención ás persoas maiores (avós e avoas) como ás novas xeracións.
Reducir o ruído ambiental que acompaña a todo tipo de celebracións e actividades.
Cambiar a visión sobre os coidados, velos máis como unha oportunidade e algo do que aprender. Non só na familia ou lugares específicos, estender os coidados a todos os ámbitos da vida en sociedade.
Fomentar o pensamento crítico da xente, reflexión sobre o que se nos está a ofrecer ou o que facemos no día a día (protección de datos nas redes, por exemplo).
Cuestionar a necesidade da dixitalización e determinar que casos son máis ben unha Imposición.
Educación na reutilización e en compartir dende nenos(compartir/herdar/prestar libros, roupa, xoguetes…)
Maior comunicación entre persoas e comunidades proporcionándolle máis espazo ao desenvolvemento da intelixencia emocional e os valores compartidos e claros. Relacionarse sens transaccións económicas. Abordar con máis preocupación o tema dos nenos con móbiles dende bebés.
Transmisión de vivencias da xente maior. Familia, veciños e vínculos en xeral. Fomentar a tradición oral como ferramenta para crear e fortalecer relacións.
Cuestionar a esixencia de tomar partido en polos opostos e fomentar a conciliación entre distintos puntos de vista.
Afastarse do positivismo por ser unha imposición e superficial. Permitir sentir diferentes emocións segundo as circunstancias.
Educar de xeito ameno para xerar maior motivación e así alimentar os talentos dos alumnos. Reducir o número de contidos. Dar liberdade aos profesores fora das notas.
Fomentar talentos individuais e diversos.
Incluín no currículum universitario materias que che ensinen a defenderte no mundo e a xestionar a vida.
Importancia da persoa por riba da profesión. Dar importancia ao que cada quen quere ser ou como enfocar a vida e eliminar a xerarquía social segundo o tipo de traballo que se fai.
Menos individualismo, dar importancia ao que afecta á xente do entorno incluso se non os coñeces ou non compartes as mesmas problemáticas.
Moitas grazas se chegache aquí. Espero terche removido un pouco o miolo ou polo menos xerarche un pouco de esperanza.
Fai pouco rematei de ler Walden, de Henry Thoreau. É un deses libros moi recomendados e que dan moito que ler. Fálase moito del no mundo do ecoloxismo polo seu carácter inspirador e pola gran cantidade de páxinas que dedica a describir a natureza e os seus procesos. Poderíase considerar un ensaio, aínda que non creo que o seu formato sexa exactamente ese. Ata certo punto é unha biografía mais con frecuencia divaga sobre temas que o interesan.
A mediados do século XIX, Thoreau decidiu construír unha cabana xunto ao lago Walden e levar unha vida austera en contacto coa natureza nun período de algo máis de dous anos. Por que dous anos? Non chega a especificar os motivos de facelo durante vinte e seis meses, e tampouco de non estendelo máis no tempo. En todo caso, empregou a ocasión para cambiar os seus hábitos e vivir dun xeito diferente ao que acostumaba e ao que a sociedade comprendía como razoable.
Cuando escribí las páginas que siguen, al menos, su mayor parte, vivía solo en el bosque, a más de un kilómetro de distancia del vecino más próximo, en una casa que había construído yo mismo, a orillas de la laguna Walden, en Concord, Massachusetts, y me ganaba la vida con la sola labor de mis manos. Viví allí dos años y dos meses. Ahora participo de nuevo de la vida civilizada por un tiempo.
No impondría el tenor de mis asuntos a la atención de los lectores si mis paisanos no hubieran realizado pesquisas muy concretas sobre mi forma de vida; asuntos que algunos tildarían de irrelevantes, aunque a mi no me lo parezcan en absoluto, sino cosas muy naturales y que vienen muy a cuento de las circunstancias.
Neste libro o autor critica a sociedade e a súa relación co traballo e o consumo, é dicir, critica o capitalismo. Insiste en que todos poderían traballar moito menos se tiven uns hábitos menos custosos. Presume de ter construído a súa cabana co gasto dun mes de calquera outra persoa e chega a suxerir prescindir do café e do té, considerándoo un luxo que non engade á boa alimentación dunha persoa. Este é un dos motivos polos que penso que se trata dun experimento.
Durante os dous anos que pasou xunto á lagoa, Thoreau alimentábase con papas e con algún legume que cultivou. Ou así o dicía ata que confesa aproveitar aquelas ocasións nas que comía fóra da casa para obter unha achega de comida máis sofisticada. Hai quen o critica por esta razón, porque o certo é que vivía a un par de millas (3,2km) de Concord, unha vila con todos os servizos dos que se podía dispoñer naquela época. Visitaba á familia e amigos con frecuencia e incluso desfrutaba de pasear xunto a vía do tren que o levaba directamente á vila. Con todo, é innegable que pasou eses dous anos con escasas pertenzas e consumindo o mínimo para soster a vida. E sobre todo, observando o medio que o rodeaba como principal actividade e pasatempo.
Tras ler o libro, a miña conclusión é que, lonxe de tratarse dun cambio de vida, era sen dúbida un experimento. Precisamente o feito de que tivese data de vencemento fixo que Thoreau se atrevese a chegar aos extremos. Xa o dixo Viktor Frankl cando citou a Nietsche: se temos unha boa razón podemos soportar case calquera condición. O autor de Walden quería expoñer unha argumentación anticapitalista nun momento no que a idea mesma de que o sistema fose nocivo considerábase un despropósito. Se hoxe en día a maior parte da sociedade adquire unha posición escéptica sobre o tema, fai preto de douscentos anos propoñer unha perspectiva tan contraria á hexemónica era verdadeiramente disruptivo.
Coido que por iso Thoreau decidiu esaxerar nalgunha das súas prácticas e incluso na súa retórica. A minuciosa crítica que lle fai aos seus propios veciños e ao conxunto do país en xeral é unha chamada de atención. Como calquera artista e en especial filósofo, procura despertar consciencias impactando e provocando ao lector. Se decidise ser menos condescendente e máis compasivo coas decisións de vida daqueles que o rodeaban probablemente nunca conseguise comunicar a mensaxe que precisaba transmitir.
Na primeira parte do libro é na que se atopa a súa visión filosófica a excepción do capítulo final. O libro comeza cunha crítica sagaz da economía mostrando os detalles da dieta financeira que levou aqueles anos. Nun comezo pode resultar algo excesivo, tantos números e contas para simplemente dicir que evitou gastar diñeiro se podía reciclar materiais. Mais segundo avanza o capítulo ves como se acumulan as reflexións e as punzadas coas que Thoreau desmonta a lóxica da cultura capitalista.
Na segunda parte é onde se centra en expoñer aquilo que el mesmo vía nas longas horas de contemplación dedicadas ao escenario de Walden. Describe o comportamento despreocupado da fauna ou a profundidade da lagoa en diferentes momentos do ano. Foi aquí onde a miña atención se viu comprometida, non porque non me interesen as historias sobre a vida na natureza, senón porque houbo momentos nos que a cantidade de detalles superaba as necesidades comunicativas.
En conxunto, o libro ofrece unha base de reflexión e proporciona unha nova perspectiva do que é vivir como parte da natureza. A pesar da dedicación que lle dá a certas descricións, hai momentos nos que a súa elocuencia é maxistral ofrecendo argumentos que incluso a hoxe continúan a ser básicos na loita anticapitalista e que, sendo ditos fai tantas décadas, aínda precisan ser repetidos ata a saciedade. Malia que non é un libro lixeiro é unha obra que motiva a conciencia activista e reconforta no illamento ideolóxico no que a minoritaria visión anticapitalista ás veces nos deixa.
