Fai pouco rematei de ler Walden, de Henry Thoreau. É un deses libros moi recomendados e que dan moito que ler. Fálase moito del no mundo do ecoloxismo polo seu carácter inspirador e pola gran cantidade de páxinas que dedica a describir a natureza e os seus procesos. Poderíase considerar un ensaio, aínda que non creo que o seu formato sexa exactamente ese. Ata certo punto é unha biografía mais con frecuencia divaga sobre temas que o interesan.
A mediados do século XIX, Thoreau decidiu construír unha cabana xunto ao lago Walden e levar unha vida austera en contacto coa natureza nun período de algo máis de dous anos. Por que dous anos? Non chega a especificar os motivos de facelo durante vinte e seis meses, e tampouco de non estendelo máis no tempo. En todo caso, empregou a ocasión para cambiar os seus hábitos e vivir dun xeito diferente ao que acostumaba e ao que a sociedade comprendía como razoable.
Cuando escribí las páginas que siguen, al menos, su mayor parte, vivía solo en el bosque, a más de un kilómetro de distancia del vecino más próximo, en una casa que había construído yo mismo, a orillas de la laguna Walden, en Concord, Massachusetts, y me ganaba la vida con la sola labor de mis manos. Viví allí dos años y dos meses. Ahora participo de nuevo de la vida civilizada por un tiempo.
No impondría el tenor de mis asuntos a la atención de los lectores si mis paisanos no hubieran realizado pesquisas muy concretas sobre mi forma de vida; asuntos que algunos tildarían de irrelevantes, aunque a mi no me lo parezcan en absoluto, sino cosas muy naturales y que vienen muy a cuento de las circunstancias.
Neste libro o autor critica a sociedade e a súa relación co traballo e o consumo, é dicir, critica o capitalismo. Insiste en que todos poderían traballar moito menos se tiven uns hábitos menos custosos. Presume de ter construído a súa cabana co gasto dun mes de calquera outra persoa e chega a suxerir prescindir do café e do té, considerándoo un luxo que non engade á boa alimentación dunha persoa. Este é un dos motivos polos que penso que se trata dun experimento.
Durante os dous anos que pasou xunto á lagoa, Thoreau alimentábase con papas e con algún legume que cultivou. Ou así o dicía ata que confesa aproveitar aquelas ocasións nas que comía fóra da casa para obter unha achega de comida máis sofisticada. Hai quen o critica por esta razón, porque o certo é que vivía a un par de millas (3,2km) de Concord, unha vila con todos os servizos dos que se podía dispoñer naquela época. Visitaba á familia e amigos con frecuencia e incluso desfrutaba de pasear xunto a vía do tren que o levaba directamente á vila. Con todo, é innegable que pasou eses dous anos con escasas pertenzas e consumindo o mínimo para soster a vida. E sobre todo, observando o medio que o rodeaba como principal actividade e pasatempo.
Tras ler o libro, a miña conclusión é que, lonxe de tratarse dun cambio de vida, era sen dúbida un experimento. Precisamente o feito de que tivese data de vencemento fixo que Thoreau se atrevese a chegar aos extremos. Xa o dixo Viktor Frankl cando citou a Nietsche: se temos unha boa razón podemos soportar case calquera condición. O autor de Walden quería expoñer unha argumentación anticapitalista nun momento no que a idea mesma de que o sistema fose nocivo considerábase un despropósito. Se hoxe en día a maior parte da sociedade adquire unha posición escéptica sobre o tema, fai preto de douscentos anos propoñer unha perspectiva tan contraria á hexemónica era verdadeiramente disruptivo.
Coido que por iso Thoreau decidiu esaxerar nalgunha das súas prácticas e incluso na súa retórica. A minuciosa crítica que lle fai aos seus propios veciños e ao conxunto do país en xeral é unha chamada de atención. Como calquera artista e en especial filósofo, procura despertar consciencias impactando e provocando ao lector. Se decidise ser menos condescendente e máis compasivo coas decisións de vida daqueles que o rodeaban probablemente nunca conseguise comunicar a mensaxe que precisaba transmitir.
Na primeira parte do libro é na que se atopa a súa visión filosófica a excepción do capítulo final. O libro comeza cunha crítica sagaz da economía mostrando os detalles da dieta financeira que levou aqueles anos. Nun comezo pode resultar algo excesivo, tantos números e contas para simplemente dicir que evitou gastar diñeiro se podía reciclar materiais. Mais segundo avanza o capítulo ves como se acumulan as reflexións e as punzadas coas que Thoreau desmonta a lóxica da cultura capitalista.
Na segunda parte é onde se centra en expoñer aquilo que el mesmo vía nas longas horas de contemplación dedicadas ao escenario de Walden. Describe o comportamento despreocupado da fauna ou a profundidade da lagoa en diferentes momentos do ano. Foi aquí onde a miña atención se viu comprometida, non porque non me interesen as historias sobre a vida na natureza, senón porque houbo momentos nos que a cantidade de detalles superaba as necesidades comunicativas.
En conxunto, o libro ofrece unha base de reflexión e proporciona unha nova perspectiva do que é vivir como parte da natureza. A pesar da dedicación que lle dá a certas descricións, hai momentos nos que a súa elocuencia é maxistral ofrecendo argumentos que incluso a hoxe continúan a ser básicos na loita anticapitalista e que, sendo ditos fai tantas décadas, aínda precisan ser repetidos ata a saciedade. Malia que non é un libro lixeiro é unha obra que motiva a conciencia activista e reconforta no illamento ideolóxico no que a minoritaria visión anticapitalista ás veces nos deixa.